Tarnowskie Góry: W jednym rzędzie idą król Sobieski, Kaiser Wilhelm i cesarz Aleksander. Gwarki to jedyne takie święto na Śląsku

Początki Gwarków sięgają 1957 roku, tuż po zakończeniu okresu stalinizmu w PRL. Jak doszło do tego, że władze komunistyczne zezwoliły na organizację Gwarków?

Zbigniew Pawlak: Działalność stowarzyszenia sięga znacznie wcześniej niż 1957 rok. Nasi pradziadkowie przed wojną jeszcze nie musieli zakładać stowarzyszenia, bo była to inna rzeczywistość polityczna. Po drugiej wojnie światowej, w 1948 roku zaczęliśmy rewitalizować kopalnię, ale umowną datą założenia naszej organizacji jest 1953 rok. Nasza działalność, która prowadzona jest na wielu płaszczyznach: od kultury, historii, dziedzictwa, tożsamości, przez mecenat sztuki po ochronę przyrody i architektury, obejmuje właściwie wszystkie aspekty życia społecznego. Pokazaliśmy ówczesnym władzom, że można nam zaufać i nie stawimy dla nich zagrożenia. W 1957 roku uruchomiliśmy Sztolnię Czarnego Pstrąga i zorganizowaliśmy Dni Gwarków Tarnogórskich. Stwierdzili, że to wydarzenie mocno pokazuje naszą tożsamość. Oczywiście musieliśmy bardziej uwypuklić króla Jana III Sobieskiego, a nie mówić o innych królach takich jak Sasowie. To nie był ten czas, ale stworzyliśmy piękne wydarzenie, które trwa już tyle lat. Prowadziliśmy je do 1988 roku, kiedy oddaliśmy to miastu.

Co wydarzy się w ten weekend, gdy znów władzę nad miastem przejmą gwarkowie?

Wymyśliliśmy sobie, że w piątek wieczorem burmistrz i władze miasta oddają klucz do bram miasta gwarkom tarnogórskim. Wynika to z szacunku do tych bezimiennych gwarków (lokalnych górników - red.), ze względu na to, że mówiąc np. o górnictwie czy innych dziedzinach naszego życia, zawsze pamiętamy o rodach hrabiowskich, książęcych i innych znanych osobistościach, które były na danym terenie, a tak właściwie nie pamiętamy o zwykłych ludziach, którzy pracowali na te rody. Ci bezimienni gwarkowie przejmują klucze od burmistrza i teoretycznie przez trzy dni rządzą miastem. Zwieńczeniem jest historyczny pochód w niedzielę, który trwa 2-3 godziny. To swoista oś czasu Tarnowskich Gór. Ludzie często nawet z własnej inicjatywy szyją stroje historyczne, upodabniają się do postaci z dziejów miasta i co roku idą w pochodzie.

Jak obchody Gwarków zmieniły się przez ponad pół wieku?

Świat wokół nas się zmienia i wydarzenie również nabrało kolorytu i poszło z postępem czasu. Cofając się do lat 50. i 60. wiele rzeczy realizowaliśmy w ramach prac społecznych, co dziś nazwalibyśmy wolontariatem. Sięgaliśmy po materiały i rzeczy, które były dostępne na rynku. Często musieliśmy to załatwiać z różnymi organizacjami, ówczesnymi zakładami, które miały pieniądze, a także z wojskiem czy milicją. Z pewnością nie było takich fajerwerków jak dzisiaj, jest dużo zmian.

Postaci, które szły w pochodzie, też się zmieniały, czy zestaw jest mniej więcej taki sam?

Mówimy o historycznej osi czasu i np. Jan III Sobieski jest niezmiennie, bo był królem. Natomiast oczywiście, pewne grupy rekonstrukcyjne pojawiają się lub znikają, ale większość osobistości z Tarnowskich Gór są cały czas takie same. W te historyczne postaci wcielają się kolejne pokolenia.

To chyba jedyne takie wydarzenie, w którym w jednym szeregu razem idą np. August III Sas, Jan III Sobieski, Wilhelm II oraz Aleksander I Romanow

Tarnowskie Góry zawsze były tolerancyjne. To jest nasza historia, mamy ją taką, a nie inną i nie chcemy jej fałszować. Mówiąc tolerancyjne, mam na myśli to, że za tym bogactwem przyjeżdżali tu ludzie zewsząd, o różnej kulturze, narodowości i różnym wyznaniu. Nie jest dla nas problemem to, że na rynku jest kościół ewangelicki, byli tu też katolicy i żydzi, ludzie różnej wiary. Jest nawet dokument z 1528 roku, Ordunek Gorny, w artykule 49 mówi, że burmistrz i radni w Tarnowskich Górach muszą mówić w trzech językach: polskim, czeskim i niemieckim. To pokazuje wielokulturowość i wielonarodowość, w którą wrośliśmy. Dla nas nie jest niczym szczególnym to, jak ktoś reprezentuje trochę inne poglądy. Tarnowskie Góry są naprawdę tolerancyjne. Wolna Europa, o której dzisiaj mówimy, w Tarnowskich Górach była od zawsze.