Tu była samotnia księżnej. Pozostałości Ma Fantaisie przy Zamku Książ

Odwiedzający Wałbrzych pytają zazwyczaj o bilety do Zamku Książ - największego zamku na Dolnym Śląsku, dostępność wałbrzyskiej wieży widokowej i atrakcje Palmiarni. Przyjeżdżający tu na weekend sięgają po bilet Explore Wałbrzych, z którym można zwiedzić pięć najważniejszych atrakcji miasta, czyli również Starą Kopalnię oraz Muzeum Porcelany. A gdzie ruszają wielbiciele ruin dawnych warowni? Otóż Wałbrzych to nie tylko Zamek Książ,

• ale też Pałac Czettriców (Śródmieście),
• ruiny Zamku Nowy Dwór (Podgórze),
• Stary Książ i pozostałości grodziska przy nim,
• a także oddalony o jakieś 3 km od nich - już poza Wałbrzychem - Zamek Cisy.

Spacer do ruin Starego Książa i Zamku Cisy to dobre propozycje na spacery lub jedną dłuższą wycieczkę dla miejscowych i przyjezdnych. Oba zamki łączy żółty szlak - o długości 7,3 km (czas przejścia to nieco ponad 2 godziny). Biegnie on na przez kilkaset metrów wokół największego wałbrzyskiego osiedla - Podzamcza, skąd można też ruszyć do każdego z tych zamków osobno.

Trasa z Podzamcza

• do Starego Książa z wysokości ul. Fortecznej to ok. 2 km (35 min)
• do Zamku Cisy to ok. 5 km (godzina i 15 minut).

Szlak żółty w kierunku Zamku Cisy jest jedną z ulubionych tras mieszkańców wałbrzyskiego osiedla. To szeroki, wygodny dukt przez las, w cieniu drzew, pomiędzy wzgórzami (m.in. Zwierzyniec 412) i przy potoku, dokładnie Czarcim Potoku.

Po drodze mijamy rozwidlenie ze szlakiem niebieskim przy "Starej Leśniczówce", a połowie drogi do zamku, czyli ok. 2,5 km od Podzamcza są dwa duże leśne zbiorniki wodne zwane Stawami Poleśnickimi.

Tu na początku XX w. istniały domki otoczone klimatycznym ogrodem założonym przez i dla księżnej Daisy. Ostatnia pani na Zamku Książ nazywała to miejsce „Schwarzen Graben” (Czarny Grób), ale dziś znane jest jako „Ma Fantaisie” (Moja Fantazja). Tu stała urocza wiejska chatka w otoczeniu wałbrzyskiego lasu.

Dwa niewielkie, połączone ze sobą budynki wznosiły się w miejscu, gdzie obecnie przy potoku jest niewielki wyrównany teren, a na kamiennej skarpie umieszczono kamienną tablicę pamiątkową poświęconą leśnikowi Bogdanowi Marcinkowskiemu.

W październiku 1906 Maria Teresa Olivia Hochberg, księżna von Pless zanotowała w swoich wspomnieniach:- Wycięliśmy parę drzew nad rzeką, żeby zrobić miejsce na mały, przytulny ogródek, który będzie miał małe ścieżki, drewniane płoty ze wspinającymi się po nich kwiatami, [...]. Zbuduję też tam malutką chatkę krytą strzechą z jednym dużym pokojem i kuchenką*.

Pod nieobecność zasadniczego męża - księcia Hansa Heinricha XV - bajecznie bogata księżna zrealizowała swoje marzenie o leśnej samotni blisko, a jednak w oddaleniu od Książa. Przeprowadzono pomiary i zaplanowano założenie ogrodu oraz spiętrzenie wód potoku na potrzeby powstania około 0.75 ha jeziorka. Budowa, na którą przystał i sfinansował mąż księżnej trwała od wiosny 1907 - do lata 1909.

Powstały dwa połączone gankiem niewielkie domki kryte strzechą. Ich wnętrza dzięki drewnianej konstrukcji i prostocie wystroju były przytulne, liczyły po dwie izby. Wokół domków utworzono niewielki ogród, schody, a także niewielką kładkę nad oczkiem wodnym. W zaplanowaniu ogrodu i wyborze roślin pomagała księżnej matka, teren od 1906 roku obsadzano sadzonkami - m.in. rododendronów, krzewami wrzosowca i ozdobnych bylin, kwitnących krzewów i róż.

Od strony dzisiejszej drogi widoczny był ogród założony przez domkami, a także pergola, oraz drzewa i krzewy za nimi. Nie zabrakło też rzeźb i gnomonu. Z jednej z bawialni było wyjście na pomost nad jeziorem. W tym otoczeniu organizowano pikniki, czas miło spędzali książęta oraz wybrani goście.

- Pamiętniki księżnej dowodzą, że spędziła tam wiele szczęśliwych chwil. Podczas pierwszej wojny światowej i po jej zakończeniu „Ma Fantaisie” stała pusta. Jesienią 1924 r. urządzono ją na nowo dla Daisy, [...]. Dwadzieścia lat później, w 1944 r., zdziczałe i popadające w ruinę założenie zrównała z ziemią hitlerowska organizacja Todd, by nie stało się ono schronieniem dla potencjalnych uciekinierów z pobliskiego obozu pracy A.L. Fürstenstein - odnotowali muzealnicy z Zamku w Pszczynie, dawnej drugiej po Książu rezydencji książęcej.

Po wojnie oddalenie od zamku nie sprzyjało zachowaniu resztek założenia ogrodu i domków.

Ci, którzy odwiedzą Poleśnicki Staw obecnie natrafią na:

• sztucznie spiętrzone jezioro powstałe tu na początku XX w.,
• pozostałości kamiennych fundamentów domków i/lub infrastruktury ogrodu, część z nich porosła mchem; do niedawna można też było znaleźć pozostałości schodków;
• cząstka dzisiejszego ogrodzenia stawu pozostała oryginalna - XX-wieczna;
• na przełomie wiosny i lata wokół jeziora oraz nad dawnymi domkami kwitną pachnące żółte stare krzewy azalii i barwne rododendrony; mogła je sadzić sama księżna kochająca ogrodnictwo;
• najbardziej niesamowita jest mała kamienna ławeczka pod krzewami różaneczników. Jej płaskie siedzisko wkomponowano w okoliczne skały wąwozu.

W latach 2023-2024 Nadleśnictwo Wałbrzych w ramach dużego projektu małej retencji górskiej przebudowało teren Poleśnickich Stawów w ramach zadania "Azaliowe Marzenie". Był to jeden z dziewięciu projektów i dotyczył przebudowy dwóch zbiorników, 3 przepustów, brodu i mostu, a także zabezpieczenia skarp i brzegów, by zapobiec osuwiskom. Powstał zbiornik o pojemności prawie 31 tys. metrów kw., który zatrzymuje retencjonowaną wodę o objętości 23 tys. metrów kw., mogący służyć jako zbiornik pożarowy.

Podczas prowadzenia prac pojawiły się głosy sugerujące, że w ich czasie doszło nie tylko do odsłonięcia pozostałości po domku księżnej, ale też mogło dojść do zniszczenia części tych reliktów. Jednak nie to było najszerzej omawiane... Podczas prowadzenia inwestycji w szeroko komentowano tragiczne zbiegi okoliczności. W krótkim okresie około roku miało w tym rejonie dojść do czterech śmiertelnych wypadków.

My pisaliśmy o dwóch z nich, dotyczących zaginięcia 83-letniego turysty z Niemiec i śmierci 56-latka - pracownika leśnego.

Trudno uwierzyć, by miejsce stworzone z miłości do przyrody i odpoczynku wśród zieleni mogło obrosnąć lokalną legendą o "terenie przeklętym".

Tymczasem inwestycję ukończono, a pamięć o pomyśle ostatniej pani Książa pozostała. Szumi o niej woda w jeziorze, liście różaneczników pozostałych z ogrodu Mojej Fantazji, a jak wyglądało to leśne schronienie pokazują fotografie, które wykonał nadworny kucharz Hochbergów, Louis Hardouin.

*Lepiej przemilczeć. Prywatne pamiętniki księżnej Daisy von Pless z lat 1895-1914.