Zamach na Heydricha. Jak zginął rzeźnik Pragi?

Reinhard Heydrich urodził się 7 marca 1904 roku w Halle an der Saale. Jako szef Reichssicherheitshauptamt (RSHA) był jednym z głównych architektów "ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej". To on przewodniczył konferencji w Wannsee 20 stycznia 1942 roku, podczas której ustalono mechanizmy systematycznego ludobójstwa europejskich Żydów.

We wrześniu 1941 roku Hitler mianował go zastępcą protektora Czech i Moraw, gdzie błyskawicznie wprowadził brutalne represje, masowe egzekucje i politykę germanizacji. Wśród Czechów zyskał przydomek "Rzeźnik z Pragi". Jego rządy opierały się na terrorze, ale i na próbach zjednania sobie części społeczeństwa poprzez poprawę warunków życia, co miało złamać opór wobec okupanta.

W odpowiedzi na narastający terror, czechosłowacki rząd na uchodźstwie w Londynie, przy wsparciu brytyjskiego SOE, rozpoczął przygotowania do zamachu na Heydricha. Operacja otrzymała kryptonim "Anthropoid" – ironiczne nawiązanie do nazistowskich teorii rasowych.

Do wykonania zadania wybrano dwóch żołnierzy: Słowaka Jozefa Gabčíka i Czecha Jana Kubiša. Ich szkolenie rozpoczęło się w październiku 1941 roku w Wielkiej Brytanii. W nocy z 28 na 29 grudnia 1941 roku obaj zostali zrzuceni na spadochronach w pobliżu Pragi, gdzie nawiązali kontakt z lokalnym ruchem oporu.

Początkowo planowano przeprowadzić zamach w Pilźnie, lecz trudności nawigacyjne sprawiły, że komandosi wylądowali bliżej Pragi. Przez kilka miesięcy przygotowywali się do akcji, zbierając informacje i wybierając odpowiednie miejsce – ostrą zakręt przy szpitalu Bulovka w dzielnicy Libeň, gdzie samochód Heydricha musiał zwolnić.

27 maja 1942 roku około godziny 10:30 Heydrich wyruszył ze swojego domu w Panenské Břežany do Zamku Praskiego. Jechał bez eskorty otwartym Mercedesem prowadzonym przez SS-Oberscharführera Johanna Kleina.

W wyznaczonym miejscu Gabčík wyszedł na ulicę i próbował otworzyć ogień z ukrytego pod płaszczem Stena, ale broń zacięła się. Heydrich nakazał zatrzymać samochód i sięgnął po pistolet. W tym momencie Kubiš rzucił granat, który eksplodował przy tylnym kole auta. Odłamki przebiły tapicerkę, raniąc Heydricha w plecy, bok i śledzionę, a także raniąc samego Kubiša.

Heydrich, mimo ciężkich obrażeń, próbował jeszcze strzelać do zamachowców, ale po chwili osunął się na ziemię. Obaj sprawcy zdołali zbiec – Kubiš, mimo ran, na rowerze, Gabčík pieszo.

Heydrich został natychmiast przewieziony do pobliskiego szpitala Bulovka. Operację przeprowadził profesor Josef Hohlbaum, asystował Walter Dick. Usunięto roztrzaskaną jedenastą żebro, zszyto uszkodzoną przeponę i wycięto śledzionę, do której dostały się fragmenty tapicerki i metalu. Początkowo stan pacjenta wydawał się stabilizować, zwłaszcza po przybyciu do Pragi osobistego lekarza Himmlera, Karla Gebhardta.

Jednak już 3 czerwca pojawiły się objawy sepsy i zapalenia otrzewnej, prawdopodobnie przez nierozpoznane fragmenty materiału, które dostały się do jamy brzusznej. Brak penicyliny, dostępnej wtedy tylko w Anglii, przesądził o losie Heydricha. Po ośmiu dniach walki z gorączką i zakażeniem zmarł 4 czerwca 1942 roku o 4:30 rano. Miał wtedy 38 lat.

Śmierć Heydricha wywołała wściekłość Hitlera i aparatu SS. W ramach odwetu rozpoczęto brutalne represje. Najbardziej symbolicznym aktem stała się zagłada wsi Lidice: 10 czerwca 1942 roku wszyscy mężczyźni powyżej 15. roku życia zostali rozstrzelani, kobiety i dzieci wywieziono do obozów koncentracyjnych, a wieś zrównano z ziemią. Podobny los spotkał Ležáky.

W sumie w wyniku represji zamordowano ponad 1300 osób, a tysiące trafiły do więzień i obozów. Nazwa Lidice stała się międzynarodowym symbolem walki z nazistowskim terrorem.

Gabčík, Kubiš i kilku innych członków ruchu oporu ukryło się w prawosławnym kościele św. Cyryla i Metodego w Pradze. Po zdradzie jednego z rodaków, 18 czerwca 1942 roku SS otoczyło świątynię. Po wielogodzinnej walce, nie chcąc wpaść w ręce wroga, zamachowcy popełnili samobójstwo lub zginęli w walce.

Zamach na Heydricha był jedynym skutecznym zamachem na tak wysoko postawionego przedstawiciela nazistowskiego reżimu podczas II wojny światowej. Wstrząsnął niemieckim aparatem terroru, pokazał, że opór wobec okupanta jest możliwy, a także wzmocnił pozycję czechosłowackiego rządu emigracyjnego na arenie międzynarodowej.

Jednocześnie brutalność odwetu pokazała, jak bezwzględny był nazistowski system.