Zamach na Krzywoustego. Tak mógł nastąpić koniec Piastów

Urodzony w 1085 roku Bolesław Krzywousty młodość spędził u boku ojca Władysława Hermana, przygotowując się do objęcia w przyszłości samodzielnych rządów. W wychowaniu Bolesława nie uczestniczyła jego matka, księżna Judyta czeska, która zmarła 25 grudnia 1086 roku. Zapisała się ona niezwykle ciepło w pamięci Polaków, tłumnie uczestniczących w jej pogrzebie.

Nic nie wiemy o nauce, jaką ewentualnie pobierał Bolesław Krzywousty. W omawianym okresie nauka miała charakter czysto praktyczny, wszelką wiedzę przeznaczony na następcę tronu książę zdobywał wypełniając kolejne zadania nakazane mu przez ojca. W ich realizacji wspomagali go opiekunowie zwani "piastunami".

Pierwszym piastunem Bolesława – jak wszystko na to wskazuje – był palatyn Sieciech, z którym około 1092 roku wyprawił się na Morawy. Była to pierwsza poświadczona w źródłach wyprawa wojenna z udziałem Krzywoustego.

Podczas morawskiej eskapady młody książę jedynie biernie obserwował rozwój wydarzeń. Widział jak Polacy wzniecają celowo pożary, mające zastraszyć wroga, który uciekając wpadał w ręce grabieżców. Po splądrowaniu okolicznych obszarów i wzięciu z nich praktycznie wszystkiego co przedstawiało jakąkolwiek wartość najeźdźcy spiesznie wycofali się do domu. Można przypuszczać, iż tutaj Krzywousty został ciepło przywitany przez ojca, który szczerze pogratulował mu pierwszych sukcesów i życzył kolejnych.

W zasadzie niewiele brakowało, aby Bolesław Krzywousty nie osiągnął już więcej żadnych sukcesów z powodu zorganizowanego na niego zamachu. Wspominający o nim Anonim zwany Gallem nie nazwał wprawdzie rzeczy po imieniu, ale to wprost zasugerował, opisując walkę młodego księcia z dzikiem.

Zdaniem Galla Krzywousty w momencie, gdy był już bliski pokonania zwierzęcia, ni stąd ni zowąd nabiegł jakiś rycerz, który próbował mu wyrwać z rąk oszczep. Jak przekonuje kronikarz, działania mężczyzny spaliły ostatecznie na panewce, ponieważ Bolesław nie dość, że odzyskał broń, to również stoczył zwycięski pojedynek z rycerzem, a następnie z dzikiem.

W ocenie historyków Anonim zwany Gallem, przywołując opowieść z dzikiem, zamierzał ukazać bohaterstwo Bolesława Krzywoustego, na którego zlecenie podjął się spisania dziejów księcia i jego przodków. Również na kolejnych stronach dzieła bezimiennego kronikarza spotykamy się z podobnymi zabiegami, co tylko potwierdza zasadność wysuniętej tezy.

Nie wiadomo natomiast, czy Gall nie zmyślił całego wydarzenia z dzikiem, chcąc ukazać bohatera swego opisu w jak najlepszych barwach. Dotychczasowi historycy nie byli w tej sprawie jednomyślni.

Gdy część z nich była w stanie uwierzyć w wersję podaną przez kronikarza, to inni uznawali przywołane wydarzenie za wyssane z palca. Do wyobraźni przemawia raczej ten pierwszy scenariusz.

Tym bardziej, iż Anonim jeszcze nieraz wzmiankował o czynionych przez wrogów Bolesława Krzywoustego zasadzkach na jego życie, z których książę za każdym razem wychodził obronną ręką.

Do dnia dzisiejszego nie ustalono, kto ewentualnie chciał śmierci Bolesława Krzywoustego, organizując na niego zamach. Według jednej z teorii, w spisek na życie Piasta zaangażowana była druga małżonka Władysława Hermana, Judyta Maria. Jako wdowa po królu węgierskim Salomonie, była kobietą bardzo energiczną i ambitną. Urodziła Władysławowi aż trzy córki.

Spełnieniem marzeń Judyty Marii było natomiast urodzenie syna, któremu chciała zapewnić pełnię władzy po śmierci małżonka. Z tego też powodu zawczasu zaczęła usuwać ze swej drogi wszystkich pretendentów do stolca książęcego. Najpierw ofiarą knowań Judyty stał się najstarszy z synów Władysława Zbigniew, którego odesłano do Kwedlinburga w Saksonii, gdzie znajdował się klasztor żeński, którego przeoryszą była siostra księżnej, Adelajda.

Podobny los (lub nawet gorszy) mógł w przyszłości spotkać również młodego Bolesława, szykowanego na następcę tronu. Krzywousty miał chyba dużo szczęścia, skoro ze związku Judyty z Władysławem nie urodził się żaden męski potomek.

To, co powiedziano wyżej, to jedynie luźna hipoteza, na którą brakuje potwierdzenia źródłowego. Na równie wątłych podstawach opiera się domysł, jakoby księżna Judyta była w zmowie z palatynem Sieciechem, z którym łączył ją romans.

Obaj kochankowie, jak dodatkowo twierdzono, mieli w planie wygubić panującą dynastię i zastąpić ją swoją. W tego rodzaju spekulacjach utwierdził historyków nasz najstarszy kronikarz zwyczajowo nazywany Gallem, wskazujący w wielu miejscach spisanej przez siebie kroniki na antypaństwowe działania Sieciecha.

Problem jednak w tym, iż jeśli rzeczywiście Sieciechowi zależało na wyeliminowaniu niewygodnego mu rodu Piastów, to powinien był w pierwszej kolejności zwrócić się przeciwko Władysławowi Hermanowi, a nie małemu dziecku, które było de facto bezbronne.

W żadnym przekazie pisanym, na czele z "Kroniką polską" nie znajdziemy informacji o próbie targnięcia się wszechwładnego palatyna na życie starzejącego się księcia.

Wręcz przeciwnie, na kartach dzieła Galla jest mnóstwo przykładów potwierdzających pomyślną współpracę między Władysławem a Sieciechem. Palatyn wielokrotnie dowodził wojskami książęcymi, wyręczając w tym chorowitego panującego.

Niejednokrotnie palatyn miał okazję, aby wykorzystać to wojsko do wojny z Władysławem. Znamienne, iż ani razu nie zdecydował się na tak radykalny krok, co sugerowałoby, iż nigdy raczej na poważnie go nie rozważał.