Żona Polaka, która walczyła o wolną Irlandię

Arystokratyczne dzieciństwo i edukacja artystyczna

Constance Georgine Gore-Booth dorastała w jednej z najbogatszych angielsko-irlandzkich rodzin protestanckich, której posiadłości w hrabstwie Sligo rozciągały się na tysiące akrów. Sir Henry Gore-Booth, ojciec Constance, zajmował się filantropią oraz podróżami arktycznymi. Rodzina reprezentowała klasę społeczną, która przez wieki dominowała politycznie i ekonomicznie w Irlandii pod panowaniem brytyjskim.

Lissadell House stało się ważnym centrum intelektualnym zachodniej Irlandii, gdzie gościli pisarze, poeci oraz działacze społeczni. Dom odwiedzał regularnie William Butler Yeats, którego ideały artystyczne oraz poglądy polityczne wywarły znaczący wpływ na młodą Constance. Atmosfera intelektualnej otwartości przygotowała przyszłą działaczkę do przyjęcia radykalnych idei społecznych.

Edukacja domowa typowa dla dziewcząt z jej klasy społecznej obejmowała języki obce, sztuki piękne oraz umiejętności towarzyskie. Constance wykazywała jednak niezależność charakteru, która nie mieściła się w konwencjonalnych ramach. Rodzice sprzeciwiali się jej ambicjom artystycznym, lecz ostatecznie pozwolili na studia w prestiżowej Slade School of Art w Londynie.

Podczas londyńskich studiów Constance po raz pierwszy zetknęła się z ruchem sufrażystek, dołączając do National Union of Women’s Suffrage Societies. Doświadczenie to zaszczepiło w niej przekonanie o konieczności walki o prawa kobiet. Londyńskie środowisko artystyczne otworzyło jej oczy na problemy społeczne oraz nierówności klasowe, z którymi wcześniej nie stykała się w arystokratycznej rodzinie.

Małżeństwo z polskim hrabią i przemiana światopoglądowa

Studia malarskie w Paryżu przyniosły Constance spotkanie z Kazimierzem Józefem Duninem-Markiewiczem, polskim arystokratą pochodzącym z Ukrainy. Młodszy o cztery lata Kazimierz był wdowcem z dzieckiem, który również studiował sztuki piękne. Para pobrała się we wrześniu 1900 roku w ceremonii, która połączyła dwie europejskie arystokratyczne rodziny.

Po ślubie młodzi małżonkowie spędzili kilka miesięcy w ukraińskich posiadłościach Markiewiczów w Żywotówce, gdzie Constance po raz pierwszy zetknęła się z problemami społecznymi chłopstwa wschodnioeuropejskiego.

Doświadczenie to pogłębiło jej zainteresowanie kwestiami społecznymi oraz skłoniło do refleksji nad niesprawiedliwością systemu feudalnego. Powrót do Paryża oraz następnie przeniesienie się do Dublina w 1903 roku rozpoczęły nowy rozdział w życiu pary.

Dublin początku XX wieku przeżywał okres odrodzenia kulturalnego oraz politycznego, znanego jako Irish Literary Revival. Markiewiczowie włączyli się aktywnie w życie kulturalne stolicy, uczestnicząc w działalności teatralnej oraz artystycznej. Constance współpracowała z Abbey Theatre oraz angażowała się w promowanie irlandzkiej kultury narodowej.

Stopniowo hrabina oddalała się od tradycyjnych wartości angielsko-irlandzkiej arystokracji, zbliżając się do ruchów narodowo-wyzwoleńczych. Małżeństwo z Polakiem, przedstawicielem narodu również walczącego o niepodległość, mogło wzmocnić jej zrozumienie dla irlandzkich aspiracji niepodległościowych. Kazimierz wspierał radykalizację polityczną żony, choć sam pozostawał bardziej umiarkowany w swych poglądach.

Zaangażowanie w ruch niepodległościowy

W 1908 roku Constance Markievicz dołączyła do Sinn Féin, partii dążącej do uzyskania przez Irlandię statusu samodzielnego państwa. Jednocześnie włączyła się w działalność Inghinidhe na hÉireann (Córki Irlandii), radykalnej organizacji kobiecej propagującej irlandzką kulturę narodową. Organizacja ta później połączyła się z Cumann na mBan, kobiecą gałęzią ruchu republikańskiego.

Hrabina założyła paramilitarną organizację młodzieżową Fianna Éireann, której celem było wychowanie młodego pokolenia w duchu patriotyzmu irlandzkiego. Jako jedna z nielicznych osób w ruchu niepodległościowym obytych z bronią palną, zajęła się szkoleniem przyszłych bojowników. Jej arystokratyczne pochodzenie oraz umiejętności strzeleckie czyniły z niej wyjątkową postać w irlandzkim rruchu rewolucyjnym.

Podczas wielkiego strajku dublińskich robotników w 1913 roku, znanego jako Dublin Lockout, Constance aktywnie wspierała strajkujących. Organizowała kuchnie polowe oraz udzielała pomocy finansowej rodzinom robotników. Zaangażowanie po stronie klasy robotniczej ostatecznie przekonało ją do przyjęcia ideologii socjalistycznej oraz dołączenia do Irish Citizen Army.

Współpraca z Jamesem Connollym, liderem irlandzkich socjalistów, pogłębiła radykalizm polityczny hrabiny. Connolly połączył w swej ideologii walkę o niepodległość narodową z postulatami równości społecznej. Constance zaakceptowała tę syntezę, stając się jedną z nielicznych postaci łączących republikanizm irlandzki z socjalizmem oraz feminizmem.

Udział w powstaniu wielkanocnym i więzienie

23 kwietnia 1916 roku Constance Markievicz uczestniczyła w powstaniu wielkanocnym jako zastępca dowódcy sił broniących Saint Stephen’s Green w centrum Dublina. Była jedyną kobietą pełniącą funkcję dowódczą podczas powstania oraz jedną z nielicznych uczestniczek bezpośrednio zaangażowanych w walkę zbrojną. Przez sześć dni broniła pozycji w parku przed brytyjskimi wojskami.

Po kapitulacji powstańców 30 kwietnia 1916 roku Constance została aresztowana wraz z innymi przywódcami rebelii. Sąd wojskowy skazał ją na karę śmierci za zdradę stanu oraz kolaborację z Niemcami. Wyrok zamieniono na dożywotnie więzienie wyłącznie ze względu na płeć skazanej, gdyż brytyjskie prawo nie przewidywało egzekucji kobiet za przestępstwa polityczne.

Trzynaście miesięcy spędzone w więzieniach irlandzkich oraz angielskich umocniło republikańskie przekonania hrabiny. Podczas pobytu w Holloway Prison w Londynie studiowała pisma polityczne oraz korespondowała z działaczami niepodległościowymi. Twierdziła później, że inspiracją w więzieniu był dla niej Thomas Clarke, jeden z sygnatariuszy proklamacji niepodległości stracony po powstaniu.

Amnestia ogłoszona przez rząd brytyjski w czerwcu 1917 roku pozwoliła Constance na powrót do Dublina, gdzie została powitana jako bohaterka narodowa. Otrzymała honorowe obywatelstwo Dublina oraz została wybrana do kierownictwa Sinn Féin. Popularność hrabiny wśród irlandzkiej ludności robotniczej oraz klasy średniej czyniła z niej jedną z najbardziej rozpoznawalnych postaci ruchu niepodległościowego.

Pierwsza kobieta w brytyjskim parlamencie

18 maja 1918 roku Constance została ponownie aresztowana wraz z kilkuset członkami Sinn Féin w ramach operacji przeciwko rzekomemu German Plot. Przebywając w więzieniu Holloway, kandydowała w wyborach parlamentarnych w okręgu Dublin St Patrick’s. Kampanię wyborczą prowadziły za nią współpracowniczki z Cumann na mBan oraz sympatycy Sinn Féin.

28 grudnia 1918 roku ogłoszono wyniki wyborów, w których Constance zdobyła 66% głosów, pokonując kandydata Irlandzkiej Partii Parlamentarnej Williama Fielda. Zwycięstwo uczyniło ją pierwszą kobietą wybraną do brytyjskiego Domu Gmin w historii. Jednak zgodnie z polityką abstynencji Sinn Féin nie objęła mandatu w Westminsterze.

Zamiast zasiadania w brytyjskim parlamencie, Constance wraz z innymi wybranymi przedstawicielami Sinn Féin utworzyła pierwszy Dáil Éireann, konspiracyjny parlament Irlandii. 21 stycznia 1919 roku, gdy odczytywano listę obecności podczas pierwszego posiedzenia Dáil, jej nazwisko wymieniono jako osoby "uwięzionej przez obcego wroga". Symbolika tego momentu podkreślała brytyjskie represje wobec irlandzkich polityków.

Po zwolnieniu z więzienia w marcu 1919 roku Constance objęła stanowisko ministra pracy w rządzie Eamona de Valery. Była pierwszą irlandzką minister oraz jedynie drugą kobietą sprawującą urząd rządowy w Europie. Jej departament zajmował się mediacją w sporach pracowniczych, ustalaniem płac oraz kontrolą cen żywności w czasie wojny o niepodległość.

Działalność polityczna i śmierć w służbie republiki

Constance Markievicz przeciwstawiła się traktatowi anglo-irlandzkiemu z grudnia 1921 roku, który dzielił Irlandię na dwie części. Opowiedziała się po stronie republikanów podczas wojny domowej, trwającej do 1923 roku. Jej stanowisko wynikało z przekonania, że sześć hrabstw północnych powinno pozostać częścią zjednoczonej Irlandii, a nie oddzielnego państwa związanego z Wielką Brytanią.

W 1923 roku władze irlandzkie aresztowały Constance za działalność antyrządową podczas wojny domowej. W geście solidarności z więźniami politycznymi podjęła głodówkę, która trwała miesiąc. Jej stan zdrowia nigdy w pełni nie powrócił do normy po tym doświadczeniu, co przyspieszyło pogorszenie kondycji fizycznej w późniejszych latach.

Po zakończeniu wojny domowej hrabina kontynuowała działalność polityczną jako członek abstynencjonistycznego skrzydła Sinn Féin. W 1926 roku dołączyła do założycieli Fianna Fáil, nowej partii republikańskiej utworzonej przez Eamona de Valery. W wyborach z czerwca 1927 roku została wybrana do Dáil jako reprezentant tej formacji.

15 lipca 1927 roku Constance Markievicz zmarła w dublińskim szpitalu w wieku 59 lat, zaledwie miesiąc po wyborach parlamentarnych. Jej pogrzeb stał się największą manifestacją polityczną w historii niepodległej Irlandii – ulicami Dublina przeszło ponad sto tysięcy żałobników. Została pochowana na cmentarzu Glasnevin obok innych bohaterów irlandzkiej niepodległości.