Antybiotyki są z nami od dawna. Jak je zażywać, by pomogły?

Dr n. farm. Katarzyna Molęda-Krawiec, dyrektor ds. Farmacji American Heart of Poland, przy okazji obchodzonego dziś Europejskiego Dnia Wiedzy o Antybiotykach (EAAD) przypomina kilka zasad stosowania antybiotyków: tak by pomogły, a nie zaszkodziły.

Po co nam antybiotyki?

- Antybiotyki są skuteczne wyłącznie w leczeniu infekcji bakteryjnych, ponieważ ich mechanizm działania jest skierowany przeciwko specyficznym strukturom i procesom biologicznym bakterii. Atakują one, na przykład, ściany komórkowe bakterii, syntezę białek czy DNA, które są kluczowe dla przeżycia bakterii. Wirusy natomiast różnią się od bakterii pod wieloma względami - nie mają budowy komórkowej, ściany komórkowej ani własnego metabolizmu. Zamiast tego wirusy są zbudowane z materiału genetycznego, otoczonego osłonką białkową i są zdolne do namnażania się wyłącznie wewnątrz komórek gospodarza.

Podawanie antybiotyków w zakażeniach wirusowych, takich jak przeziębienie, grypa czy COVID-19, jest więc nie tylko nieskuteczne, ale wręcz szkodliwe.

- Niepotrzebne podawanie antybiotyków w infekcjach wirusowych naraża pacjenta na działanie toksyczne leku, zwiększa oporność bakterii i niszczy dobroczynną mikroflorę organizmu. Dlatego, aby zapobiegać rozwojowi oporności antybiotykowej oraz chronić mikroflorę i zdrowie pacjenta, antybiotyki powinny być stosowane tylko wtedy, gdy są absolutnie niezbędne - czyli w przypadku zakażeń bakteryjnych, a nie wirusowych.

Raz o godzinie 8 rano, a raz o 15... Dlaczego regularne odstępy między dawkami są tak ważne?

- Działanie antybiotyku opiera się na utrzymaniu stałego poziomu substancji czynnej w organizmie, co pozwala skutecznie zwalczać bakterie. Dlatego ważne jest, by przyjmować kolejne dawki w regularnych odstępach czasu, np. co 8 lub 12 godzin, zgodnie z zaleceniem lekarza. Pomijanie dawek lub ich nieregularne stosowanie może prowadzić do spadku stężenia leku we krwi, co osłabia jego działanie i może sprzyjać rozwojowi oporności bakterii.

Jakich błędów nie powinno się popełniać?

- Antybiotyki najlepiej popijać wodą, ponieważ niektóre napoje, takie jak mleko, sok pomarańczowy, herbata, kawa czy napoje gazowane, mogą wpływać na wchłanianie leku lub jego metabolizm. Na przykład mleko i produkty mleczne zawierają wapń, który może wiązać się z niektórymi antybiotykami (np. tetracyklinami), zmniejszając ich skuteczność. Z kolei sok grejpfrutowy może oddziaływać z enzymami odpowiedzialnymi za rozkład niektórych leków, co może prowadzić do nadmiernego stężenia leku we krwi i zwiększać ryzyko skutków ubocznych.

Na czczo czy z posiłkiem? Jak prawidłowo przyjmować antybiotyki?

- Są pewne grupy antybiotyków, które często zaleca się przyjmować na czczo, ponieważ posiłki mogą osłabiać ich wchłanianie i skuteczność. Na przykład penicyliny (np. ampicylina) - wiele z nich najlepiej wchłania się na czczo. Pożywienie może znacząco zmniejszyć ich skuteczność. Tetracykliny (np. tetracyklina i doksycyklina) - produkty mleczne oraz suplementy wapnia mogą osłabiać ich działanie. Fluorochinolony (np. ciprofloksacyna, lewofloksacyna) - ich wchłanianie również może być zakłócone przez obecność wapnia, żelaza czy cynku w pokarmie, dlatego lepiej jest je przyjmować na czczo lub z dużą przerwą od posiłków bogatych w te minerały. Są natomiast grupy antybiotyków, które wymagają spożycia z jedzeniem, by zmniejszyć ryzyko podrażnienia żołądka. Zapytajmy lekarza. Informację, czy antybiotyk przyjmować przed, w trakcie, czy po posiłku, znajdziemy także w ulotce leku.

Czyli lepiej sięgać po antybiotyki tylko wtedy, kiedy lekarz uzna, że są naprawdę potrzebne?

- Nadużywanie antybiotyków przyczynia się do rozwoju oporności bakterii, co może sprawić, że leczenie w przyszłości będzie trudniejsze i mniej efektywne. Antybiotyki powinny być przepisywane wyłącznie wtedy, gdy lekarz stwierdzi, że są niezbędne w przypadku zakażenia bakteryjnego.

Bywa, że kiedy poczujemy się lepiej, decydujemy o przerwaniu podawania antybiotyku...

- Nawet jeśli po kilku dniach pacjent czuje się lepiej, należy przyjmować antybiotyk do końca przepisanej kuracji. Przedwczesne zakończenie kuracji sprawia, że nie wszystkie bakterie zostają zniszczone, co zwiększa ryzyko nawrotu choroby i rozwoju oporności bakterii na leczenie.

Jak przeciwdziałać zakażeniom?

Proste podstawy: aby skutecznie przeciwdziałać zakażeniom, należy często myć lub dezynfekować ręce, zasłaniać usta i nos w przestrzeniach publicznych, zachować odpowiedni dystans od innych osób. Oprócz stosowania powyższych środków ochronnych, warto zadbać o zdrową dietę, regularny sen i aktywność fizyczną, które pomagają organizmowi w walce z infekcjami.