Brak życiowych pasji – cecha charakteru czy oznaka choroby psychicznej?

Brak zainteresowań bywa bagatelizowany, zwłaszcza jeśli dana osoba funkcjonuje w pracy, wypełnia obowiązki domowe i nie przejawia jawnych oznak kryzysu. Często otoczenie tłumaczy to „lenistwem” lub „brakiem ambicji”. Jednak utrata chęci do angażowania się w cokolwiek może sygnalizować zaburzenia nastroju, przewlekły stres lub nawet wczesne objawy chorób neurodegeneracyjnych. Kluczem jest rozróżnienie między stylem życia a nagłą zmianą w zachowaniu.

Nie wszyscy odczuwają potrzebę rozwijania pasji. Niektórzy wolą prostą rutynę i czują się w niej bezpiecznie. Cechy osobowości, takie jak niska otwartość na doświadczenie (w modelu Wielkiej Piątki), sprzyjają preferowaniu znanych aktywności. Wychowanie także odgrywa rolę – osoby, które w dzieciństwie nie były zachęcane do eksplorowania nowych dziedzin, rzadziej poszukują hobby w dorosłości. W takich przypadkach brak pasji jest po prostu elementem charakteru, a nie objawem choroby.

W psychologii i psychiatrii istnieje pojęcie anhedonii – utraty zdolności odczuwania przyjemności. Jest to jeden z kluczowych objawów depresji, ale może pojawiać się również w innych zaburzeniach psychicznych i neurologicznych. Jeżeli brak zainteresowań towarzyszy obniżonemu nastrojowi, utracie energii i poczuciu bezsensu, warto rozważyć konsultację ze specjalistą.

Depresja, zarówno epizodyczna, jak i przewlekła (dystymia), bardzo często objawia się utratą chęci do działań, które wcześniej sprawiały przyjemność. W zaburzeniach lękowych energia psychiczna jest pochłaniana przez stałe napięcie i zamartwianie się, co pozostawia niewiele miejsca na aktywności hobbystyczne. Wypalenie zawodowe i emocjonalne, uznane przez Światową Organizację Zdrowia za zjawisko wpływające na zdrowie, również może prowadzić do tego, że człowiek nie czerpie radości z żadnej dodatkowej aktywności.

Brak zainteresowań może być jednym z pierwszych objawów chorób neurodegeneracyjnych, takich jak choroba Alzheimera czy otępienie czołowo-skroniowe. Uszkodzenia płatów czołowych mózgu, odpowiedzialnych za motywację i planowanie, również mogą skutkować apatią. Do tego dochodzą zaburzenia metaboliczne i hormonalne – niedoczynność tarczycy, niedobory witaminy B12 czy kwasu foliowego mogą wpływać na nastrój i poziom energii.

Brak zainteresowań i pasji w schizofrenii często wiąże się z tzw. objawami negatywnymi, które są równie istotne jak objawy pozytywne (omamy czy urojenia), choć bywają mniej spektakularne. Objawy negatywne obejmują m.in. apatię, spłycenie afektu, zubożenie mowy oraz anhedonię. W przeciwieństwie do depresji, w której utrata zainteresowań jest zwykle powiązana z poczuciem smutku i winy, w schizofrenii brak pasji może mieć charakter obojętności – chory nie odczuwa szczególnego dyskomfortu z powodu tego stanu.

Neurobiologiczne badania wykazują, że objawy te wynikają m.in. z zaburzeń funkcjonowania kory przedczołowej i układu dopaminergicznego – struktur mózgu odpowiedzialnych za motywację, planowanie oraz przewidywanie nagrody. W efekcie osoba zmagająca się ze schizofrenią może mieć trudności z inicjowaniem aktywności i przewidywaniem satysfakcji, jaką mogłaby ona przynieść. Nawet jeśli w teorii chciałaby podjąć jakieś działania, realne zaangażowanie staje się dla niej wyjątkowo trudne.

Sam brak zainteresowań nie jest jeszcze powodem do paniki. Jednak pewne zmiany powinny skłonić do działania:

• nagła utrata pasji, które wcześniej były ważne;
• towarzyszące temu pogorszenie nastroju lub wycofanie społeczne;
• problemy z pamięcią i koncentracją;
• zaniedbywanie codziennych obowiązków.

Jeżeli taka sytuacja utrzymuje się dłużej niż kilka tygodni, zaleca się rozmowę z lekarzem pierwszego kontaktu, który może skierować do psychiatry, psychologa lub neurologa.

Aktywności, które angażują i dają satysfakcję, działają jak naturalny regulator nastroju. Z punktu widzenia neurobiologii, pasje stymulują powstawanie nowych połączeń neuronowych i wspierają neuroplastyczność mózgu. Z psychologicznego punktu widzenia dają poczucie celu, wzmacniają poczucie własnej wartości i chronią przed poczuciem pustki. Badania wskazują, że osoby, które mają choć jedną życiową pasję, rzadziej zapadają na depresję i lepiej radzą sobie ze stresem.

Brak zainteresowań nie zawsze oznacza chorobę psychiczną. Może być cechą osobowości lub wynikiem stylu życia. Jednak nagła utrata pasji, zwłaszcza jeśli towarzyszy jej pogorszenie nastroju, spadek energii i izolowanie się, wymaga uwagi. Wczesna diagnoza zaburzeń psychicznych lub neurologicznych daje większe szanse na skuteczne leczenie. Dbając o swoje zainteresowania, dbamy nie tylko o jakość życia, ale także o kondycję psychiczną i mózgową na przyszłość.

• American Psychiatric Association, Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition (DSM-5), 2013.
• World Health Organization, International Classification of Diseases, 11th Revision (ICD-11), 2019.
• Buckner RL, Andrews-Hanna JR, Schacter DL. "The brain's default network: anatomy, function, and relevance to disease", Annals of the New York Academy of Sciences, 2008.
• Lepping P, et al. "Anhedonia – a key symptom of depression", Psychiatry Research, 2015.
• Massimo L, et al. "Apathy in neurodegenerative disorders: Diagnosis, pathophysiology, and treatment", Neurodegenerative Disease Management, 2018.