Zmiany na Wschodniej. Na cmentarz żydowski wejdziemy przez nowe bramy. Stanie też nowe ogrodzenie
Cmentarz żydowski przy Wschodniej to jedna z czterech nekropolii wyznaniowych na białostockiej Wygodzie. Wszystkie zakładane były pod koniec XIX wieku, gdy cmentarze przenoszono poza miasto. Wtedy wytyczone zostały cmentarze rzymskokatolicki (przy dzisiejszej ulicy Raginisa), prawosławny (przy obecnej ul. Wysockiego), ewangelicko-augsburski (między dzisiejszymi ulicami Wasilkowską i Pułkową) oraz właśnie żydowski (przy obecnej ulicy Wschodniej).
Przywracają pamięć o cmentarzu
Jak podają autorzy monografii „Cmentarze w Białymstoku” pierwszy pochówek miał tu miejsce 23 grudnia 1891 roku. Ostatni odbywał się już po wojnie, w 1969 roku. Pochowanych może tu być 30-40 tysięcy osób. To białostoczanie wyznania mojżeszowego, wśród których są też rabini, fabrykanci, nauczyciele, kupcy, przemysłowcy. Do dziś zachował się ohel rabina Chaima Hertza Halperna oraz obelisk poświęcony ofiarom pogromów z 1905 i 1906 roku roku.
Cmentarz przy Wschodniej przez całe lata PRL popadał w zapomnienie. Nagrobki były rozkradane, mur zniszczony. Nowe ogrodzenie postawiono dopiero w latach 80-tych. W 1987 roku cmentarz został uznany za zabytek. A od końca lat 90. na dobre zaczęło się porządkowanie nekropolii. W prace zaangażowane są Centrum Edukacji Obywatelskiej Polska-Izrael a także Amerykanie zorganizowani w Bialystok Cementary Restoration Fund.
Macewy są sukcesywnie ustawiane, odnawiane i odmalowywane. Poszczególne inskrypcje z grobów odczytuje prof. Heidi Szpek-Idzikowski. BCRF odnowiła także obelisk pogromowy. Cmentarzem na co dzień opiekuje się białostocki magistrat.
Cmentarz żydowski na Wschodniej. Nowy mur i nowe bramy
I właśnie magistrat zabiera się za budowę nowego muru cmentarnego. W planach jest rozbiórka i budowa ogrodzenia od strony szeregówek sąsiadujących z cmentarzem a także muru od strony ulicy Wschodniej, w tym znajdujących się tu bram. Projekt nowego muru i bram już jest – wykonała go pracownia CAD-Plan. Zarówno mur, jak i bramy wymurowane zostaną z cegły pełnej. Bramy mają mieć wykonany dekoracyjny fryz i łuki z żółtej i czerwonej cegły nad wejściami. Na skrzydłach bram pojawią się symbole Gwiazdy Dawida.
- Zapowiedź budowy nowego ogrodzenia cmentarza na Wschodniej cieszy, bo wymaga ono naprawy – mówi nam Lucy Lisowska, przedstawicielka Warszawskiej Gminy Wyznaniowej Żydowskiej na Białystok i Podlaskie.
Macewy wrócą na swoje miejsca
Przy okazji wraca pytanie, czy na Wschodniej budowane będzie lapidarium z macew, jakie przywożono to przez lata na cmentarz z różnych miejsc Białegostoku, m.in. z rozbebranych murków przy ratuszu czy z fontanny na Plantach.
- Macewy, które zostały przywiezione ze Wschodniej nie pochodzą z tego cmentarza. Powinny wrócić na miejsca, skąd pochodzą czyli na cmentarze przy ulicy Bema i Kalinowskiego - podkreśla Lucy Lisowska.
Na cmentarz przy ulicy Kalinowskiego – do planowanego przez Amerykanów miejsca pamięci – maja trafić też złożone na razie na Wschodniej kamienie nagrobne wydobyte w 2023 roku z górki przy ulicy Tadeusza Boya-Żeleńskiego na Wygodzie. W sumie odkryto w niej ponad 120 macew.
