Pod dyktando sztuki. Poruszające życie Fridy Kahlo

Dzieciństwo i korzenie Fridy Kahlo

Frida Kahlo przyszła na świat 6 lipca 1907 roku w Coyoacán, dzielnicy Meksyku, jako Magdalena Carmen Frida Kahlo y Calderón. Jej ojciec, Guillermo Kahlo, był niemieckim imigrantem i fotografem, matka Matilde Calderón miała korzenie indiańskie i hiszpańskie. Frida była trzecią z czterech córek, dorastała w słynnym Niebieskim Domu (La Casa Azul), który przez całe życie był jej azylem i dziś jest muzeum jej imienia.

Już jako dziecko zmagała się z poważnymi problemami zdrowotnymi. W wieku sześciu lat zachorowała na polio, co spowodowało trwałe osłabienie i deformację prawej nogi. Choroba ta wpłynęła na jej wygląd i sprawiła, że przez całe życie nosiła długie, barwne spódnice, by ukryć niedoskonałości. Mimo to ojciec zachęcał ją do uprawiania sportu, co w latach 20. XX wieku było rzadkością wśród dziewcząt.

W młodości Frida uczęszczała do prestiżowej Escuela Nacional Preparatoria, gdzie była jedną z zaledwie 35 dziewcząt wśród ponad 2000 uczniów. Tam po raz pierwszy zetknęła się z Diego Riverą, który malował mural na terenie szkoły. Już wtedy Frida wyróżniała się odwagą i niekonwencjonalnością.

17 września 1925 roku życie Fridy zmieniło się na zawsze. Wracając autobusem ze szkoły, uległa poważnemu wypadkowi - pojazd został staranowany przez tramwaj. Frida doznała licznych obrażeń: złamania kręgosłupa w trzech miejscach, złamania miednicy, jedenastokrotnego złamania prawej nogi, przebicia brzucha i macicy stalową poręczą. Przeszła ponad trzydzieści operacji i przez wiele miesięcy była przykuta do łóżka w gipsowych gorsetach.

To właśnie w tym okresie, by zabić czas i uśmierzyć ból, zaczęła malować swoje pierwsze autoportrety. "Maluję siebie, bo jestem tematem, który znam najlepiej" - mówiła. Jej ojciec skonstruował dla niej specjalną sztalugę, by mogła tworzyć leżąc w łóżku. Wkrótce malarstwo stało się nie tylko terapią, ale i sposobem na wyrażenie najgłębszych emocji.

Miłość i burzliwe relacje z Diego Riverą

W 1928 roku Frida ponownie spotkała Diego Riverę, słynnego muralistę, który miał ogromny wpływ na jej życie osobiste i artystyczne. Mimo sprzeciwu matki, para pobrała się w sierpniu 1929 roku. Ich związek był pełen namiętności, ale i dramatów - oboje mieli liczne romanse, a zdrady Diega, w tym z młodszą siostrą Fridy, Cristiną, były dla niej źródłem ogromnego cierpienia.

Frida i Diego często podróżowali, m.in. do Stanów Zjednoczonych, gdzie Rivera realizował zamówienia na murale. W tym czasie Frida poroniła kilkukrotnie, a niemożność posiadania dzieci stała się jednym z najważniejszych motywów jej twórczości. Rozwiedli się w 1939 roku, by rok później ponownie się pobrać. Ich relacja była burzliwa, ale do końca życia pozostali sobie bliscy.

Frida Kahlo otwarcie mówiła: "Moje malarstwo niesie przesłanie bólu". Jej obrazy są niezwykle osobiste, często szokujące, pełne symboliki i odniesień do własnych przeżyć. W dziełach takich jak "Złamana kolumna" (1944), "Szpital Henry’ego Forda" (1932) czy "Zraniony jeleń" (1946), artystka ukazuje swoje ciało jako krajobraz cierpienia i walki.

Wielokrotnie przedstawiała siebie z otwartymi ranami, łzami, gwoździami wbitymi w ciało czy rozdartą klatką piersiową. Motywy medyczne, krwi i bólu przeplatają się z meksykańskim folklorem, mistyką i naturą. Jej autoportrety - których namalowała aż 55 spośród 143 obrazów - są nie tylko zapisem fizycznego cierpienia, ale i psychicznych zmagań z samotnością, zdradą i niemożnością spełnienia marzenia o macierzyństwie.

Frida Kahlo była dumna ze swojego meksykańskiego dziedzictwa. Często podkreślała, że urodziła się w 1910 roku, by symbolicznie utożsamiać się z rewolucją meksykańską, choć faktycznie przyszła na świat trzy lata wcześniej. W jej twórczości dominują intensywne kolory, tradycyjne stroje, motywy prekolumbijskie i ludowe. Malowała siebie w strojach Tehuanek, podkreślając związek z kulturą indiańską i kobiecą siłą.

W obrazach takich jak "Dwie Fridy" (1939) artystka eksploruje własną tożsamość - z jednej strony europejską, z drugiej rdzennie meksykańską. Jej dzieła są nie tylko zapisem osobistych przeżyć, ale i uniwersalną opowieścią o poszukiwaniu miejsca w świecie pełnym sprzeczności: nowoczesnym i tradycyjnym, katolickim i pogańskim, kolonialnym i rewolucyjnym.

Frida Kahlo była nie tylko artystką, ale i aktywistką. Od młodości angażowała się w życie polityczne, należała do Meksykańskiej Partii Komunistycznej, a jej dom był miejscem spotkań intelektualistów, artystów i rewolucjonistów. W 1937 roku gościła w swoim domu Lwa Trockiego, który uciekł przed prześladowaniami Stalina.

W obrazach takich jak "Autoportret na granicy Meksyku i Stanów Zjednoczonych" (1932) czy "Marksizm da zdrowie chorym" (1954), Kahlo wyrażała swoje poglądy: krytykę kapitalizmu, imperializmu i nierówności społecznych. Sztuka była dla niej narzędziem walki o sprawiedliwość i wyrazem solidarności z uciśnionymi.

Frida Kahlo już za życia była postacią nietuzinkową, ale prawdziwą ikoną stała się po śmierci. Jej bezkompromisowość, odwaga w mówieniu o kobiecej seksualności, bólu i niezależności sprawiły, że stała się symbolem feminizmu i walki o prawa kobiet. Jej wizerunek - charakterystyczne zrośnięte brwi, kolorowe suknie, kwiaty we włosach - stał się rozpoznawalny na całym świecie.

Kahlo była pionierką w ukazywaniu kobiecego doświadczenia - zarówno fizycznego, jak i psychicznego. Jej prace inspirowały i inspirują kolejne pokolenia artystek, aktywistek i twórczyń. W 2021 roku jej obraz "Diego i ja" został sprzedany za rekordową sumę 34,88 miliona dolarów, co czyni ją najdroższą artystką Ameryki Łacińskiej.

Ostatnie lata życia Fridy Kahlo były naznaczone narastającym bólem i pogarszającym się zdrowiem. W 1950 roku przeszła amputację prawej nogi z powodu gangreny, a przez wiele miesięcy była przykuta do łóżka. Mimo to w 1953 roku zorganizowała swoją pierwszą indywidualną wystawę w Meksyku - przywieziono ją na otwarcie na łóżku.

Frida Kahlo zmarła 13 lipca 1954 roku w wieku 47 lat. Oficjalną przyczyną śmierci był zator płucny, choć pojawiały się spekulacje o samobójstwie. Jej ostatnie słowa w dzienniku brzmiały: "Mam nadzieję, że wyjście będzie radosne - i nigdy nie wrócę".

Dziś jej dzieła znajdują się w najważniejszych muzeach świata, a La Casa Azul w Coyoacán jest celem pielgrzymek miłośników sztuki z całego globu. Frida Kahlo pozostaje symbolem odwagi, autentyczności i niezgody na narzucone role.

Wybrana bibliografia

• Herrera H., Frida. Życie Fridy Kahlo, Warszawa 2003.
• Kettenmann A., Frida Kahlo 1907–1954: Pain and Passion, Köln 1992.