Nowe światło na początki państwa Piastów: przełomowe badania naukowców z UAM opublikowane w PNAS
W prestiżowym amerykańskim czasopiśmie Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS) ukazał się właśnie artykuł rzucający nowe światło na okoliczności powstania państwa Piastów. Autorzy, wśród których znajduje się pięciu badaczy z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, przedstawiają wyniki interdyscyplinarnych analiz, które łączą dane paleoekologiczne z ustaleniami archeologicznymi, historycznymi i numizmatycznymi.
Zespół kierowany przez naukowców z UAM – prof. Jakuba Niebieszczańskiego, prof. Katarzynę Marcisz, prof. Piotra Kołaczka, prof. Marcina Danielewskiego i prof. Mariusza Lamentowicza – podjął się kompleksowego badania środowiskowych uwarunkowań rozwoju wczesnopiastowskich struktur państwowych. Głównym punktem projektu były precyzyjne analizy osadów jeziornych z Jeziora Lednickiego – akwenu położonego w samym sercu wczesnośredniowiecznego centrum władzy.
Dzięki zastosowaniu wysokiej rozdzielczości analiz pyłkowych oraz datowania radiowęglowego, badacze odtworzyli zmiany w krajobrazie i użytkowaniu ziemi z dokładnością sięgającą 20 lat. Jak wynika z ich ustaleń, w IX i X wieku doszło do gwałtownej przekształcenia środowiska, określanego przez autorów mianem "rewolucji ekologicznej”. To właśnie te przeobrażenia, związane z intensywną wycinką lasów i rozwojem rolnictwa, stworzyły warunki sprzyjające powstaniu zorganizowanych struktur politycznych.
– Osady jeziorne działają jak naturalne archiwa – tłumaczy prof. Katarzyna Marcisz. – Przechowują ślady roślinności, pożarów, zmian hydrologicznych i działalności człowieka, pozwalając nam na rekonstrukcję dziejów środowiska, których nie dokumentują źródła pisane.
Zgromadzone dane porównano z wynikami analiz torfowisk z innych regionów Polski – Wielkopolski, Ziemi Lubuskiej i Pomorza – tworząc pełniejszy obraz przemian krajobrazu towarzyszących rozwojowi państwa Piastów. Jednym z wniosków płynących z pracy jest rola intensywnego rolnictwa zbożowego, które stało się podstawą utrzymania dużych skupisk ludności, niezbędnych dla funkcjonowania młodej państwowości.
Autorzy zwracają też uwagę na znaczenie transregionalnych powiązań handlowych, szczególnie wymiany prowadzonej przez Skandynawów, która obejmowała także handel niewolnikami. Przypływ srebra ze Wschodu przyczynił się do konsolidacji elit i umocnienia lokalnych ośrodków władzy.
Jednak ekspansja państwa oparta była na kruchych fundamentach. Jak wykazują analizy, już w drugiej połowie XI wieku doszło do załamania systemu – ograniczenie upraw i powrót lasów wskazują na osłabienie struktur państwowych i spadek intensywności użytkowania ziemi. Choć osadnictwo przetrwało, Wielkopolska utraciła swoje znaczenie jako polityczne centrum młodego państwa.
– Archeologia dostarcza nam informacji o rozwoju i zanikaniu osad, ale dopiero zestawienie tych danych z analizami środowiskowymi pozwala w pełni zrozumieć dynamikę przemian – podkreśla prof. Jakub Niebieszczański. – Nasze badania ukazują nie tylko szybkie zinstytucjonalizowanie zarządzania zasobami, ale i głęboki kryzys, jaki później dotknął te struktury.
Wspólna publikacja naukowców z Polski, Niemiec i Szwajcarii to ważny krok w kierunku lepszego zrozumienia mechanizmów formowania się państw w Europie Środkowej. Pokazuje również, że wiedza przyrodnicza może odegrać istotną rolę w rekonstruowaniu zjawisk historycznych – nawet tych sprzed ponad tysiąca lat.
