Cylindryczna baszta i ślady fosy. Zamek w Pruchniku wciąż robi wrażenie

Pierwsza wzmianka o siedzibie właścicieli Pruchnika, określanej w źródłach jako fortalicium Prochnyki, pochodzi z 1460 roku. Została zbudowana przez ród Pruchnickich herbu Korczak. Ważny epizod z dziejów twierdzy odnotowano wiosną 1524 roku, kiedy to pod jej murami Tatarzy ponieśli dotkliwą klęskę i przez kolejnych sto lat omijali miasto i okoliczne tereny.

Obiekt, którego pozostałości widoczne są do dziś, powstał w drugiej połowie XVI wieku, prawdopodobnie na miejscu starszej fortecy. Fundatorem zamku był Jan Pieniążek. Warownia była przykładem nowożytnego założenia bastionowo-bastejowego, wzniesionego na planie czworoboku o wymiarach ok. 40 × 40 metrów. W centralnej części znajdował się dziedziniec, a od strony południowej i wschodniej - dwukondygnacyjne skrzydła mieszkalne. W narożach ulokowano cylindryczne basteje kamienno-ceglane.

Do dziś zachowała się północno-zachodnia baszta na planie koła o średnicy około 13 metrów. Liczyła cztery kondygnacje z otworami strzelniczymi i pierwotnie przykryta była dachem stożkowym. Jej masywna, kamienna sylweta nadal dominuje nad otaczającym terenem.

W XVII i XVIII wieku zamek otaczała fosa wypełniona wodą, połączona ze stawami stanowiącymi ważny element systemu obronnego. Usytuowanie obiektu na podmokłym terenie, w pobliżu rzeki Mleczki, dodatkowo wzmacniało jego walory strategiczne.

Do 1610 roku zamek należał do Pieniążków, a następnie przechodził w ręce kolejnych rodów, m.in.: Gorayskich, Gołoskich, Rosnowskich, Morskich, Dzieduszyckich, Szembeków i Mycielskich. Od połowy XIX wieku stracił znaczenie rezydencjonalne, co wiązało się z budową nowej siedziby przez Magdalenę z Dzieduszyckich Morską - pałacu w Zarzeczu.

W drugiej połowie XIX wieku rozebrano najbardziej zniszczone części założenia. Fragment zachodniego skrzydła, przylegający do baszty północno-zachodniej, przetrwał jako relikt dawnej zabudowy mieszkalnej.

Od XVIII wieku zamek łączono z położoną nieopodal częścią Pruchnika zwaną Węgierką. Od 1 stycznia 2007 roku obiekt znajduje się formalnie w granicach administracyjnych miasta. W 2018 roku przeprowadzono prace zabezpieczające i częściową rekonstrukcję murów baszty, która - podobnie jak pozostałości skrzydeł mieszkalnych - przez lata znajdowała się w stanie postępującej degradacji.

Do ruin można dotrzeć pieszo. Miejsce jest ogólnodostępne, a z otoczenia baszty roztacza się widok na okoliczne wzgórza i dolinę Mleczki. Zachowane elementy obronne, surowy kamień i cisza panująca wokół sprawiają, że ruiny zamku w Pruchniku nadal przyciągają swoim wyjątkowym klimatem.