To jedno z najbardziej oryginalnych osiedli PRL-u na Śląsku. „Nad Jamną” wygląda jak gotycka dzielnica na wzgórzach. Zobaczcie galerię zdjęć

Wśród śląskich osiedli mieszkaniowych powstałych w schyłkowym okresie PRL, zespół zabudowy „Nad Jamną” w Mikołowie wyróżnia się zdecydowanie na tle typowych realizacji lat 80. Zaprojektowane przez architekta Stanisława Niemczyka osiedle stanowi dziś przykład dojrzałej, przemyślanej i kontekstualnej architektury postmodernistycznej, która pozostaje aktualna także z perspektywy współczesnego myślenia o urbanistyce i zamieszkiwaniu.

Zrealizowane w latach 1983–1986 osiedle obejmuje dwanaście budynków mieszkalnych o maksymalnej wysokości pięciu kondygnacji, budynek przedszkola oraz punkty handlowo-usługowe w parterach części obiektów. Wszystkie elementy tworzą spójny, kompleksowy układ urbanistyczny, w którym istotną rolę odgrywają relacje przestrzenne pomiędzy zabudową a ukształtowaniem terenu.

Osiedle zaprojektowano na pagórkowatym terenie, a różnice poziomów zostały wykorzystane jako narzędzie kształtowania przestrzeni. Układ komunikacyjny oparty jest na wewnętrznej alei z funkcją agory, do której dochodzą boczne uliczki, placyki oraz piesze przejścia i kładki. Zabudowa została rozbita na mniejsze segmenty, co pozwoliło uniknąć wrażenia masywności i stworzyć kameralny, „miejski” charakter miejsca.

Pomimo wykorzystania prefabrykowanych elementów konstrukcyjnych, budynki cechują się indywidualnością i starannością wykończenia. Elewacje pokryto cegłą w ciemnobrązowym kolorze, dachy wykonano jako dwuspadowe i żółte, a architektoniczny detal realizowano w cegle, drewnie, stali i szkle. Występuje tu wyraźne zróżnicowanie okien, wykuszy, balkonów i szczytów, co dodatkowo rozbija skalę obiektów i nadaje im indywidualny wyraz.

Inspiracje, na których opierał się Niemczyk, są zarówno lokalne, jak i uniwersalne. Widać tu nawiązania do śląskich familoków, których zwarte układy i wspólnotowy charakter znalazły nową interpretację w formie miejskiego osiedla z przestrzeniami półpublicznymi. Obecne są również wpływy architektury gotyckiej – zwłaszcza w kształtach wykuszy i otworów okiennych – oraz tradycji urbanistycznych Holandii i Wielkiej Brytanii, widocznych w sposobie kształtowania ciągów pieszych, wnętrz urbanistycznych i relacji budynków z zielenią.

Osiedle „Nad Jamną” do dziś pełni swoją pierwotną funkcję, pozostając w użytkowaniu jako przestrzeń mieszkalna o wyjątkowym charakterze. Jest zarządzane przez Spółdzielnię Mieszkaniową „Nad Jamną”, a jego stan techniczny i kompozycja urbanistyczna nadal pozwalają traktować je jako wzór dla nowoczesnego projektowania osiedli mieszkaniowych.

Architektura ta nie tylko dobrze się starzeje, ale wręcz zyskuje na znaczeniu w czasach, gdy coraz większą wagę przywiązuje się do jakości przestrzeni wspólnych, lokalnej tożsamości i zrównoważonego planowania. „Nad Jamną” pokazuje, że nawet w ramach systemu prefabrykacji możliwe było tworzenie ambitnych projektów z indywidualnym podejściem do miejsca, użytkownika i formy.

13 maja 2025 roku upłynęło sześć lat od śmierci Stanisława Niemczyka – jednego z najwybitniejszych współczesnych architektów Polski i Śląska. To właśnie z jego rąk wyszedł projekt architektoniczny Osiedla „Nad Jamną” w Mikołowie.

Niemczyk był określany architektem postmodernistycznym, choć jego architektura wymyka się podporządkowaniom stylistycznym, nawiązując do przeszłości, w tym bezpośrednio do średniowiecza i gotyku. Krytyk modernizmu w architekturze i idei Karty Ateńskiej, który w swoich projektach całkowicie pomijał dorobek tej epoki. Zmarł 13 maja 2019 roku.