Twierdza Osowiec: Tajemnicza forteca ukryta wśród biebrzańskich bagien

Twierdza Osowiec to idealny przystanek dla osób, które chcą zwiedzić Biebrzański Park Narodowy, jedno z największych w Europie torfowisk niskich, z bardzo bogatą florą i fauną.

Niemal cały brzeg rzeki Biebrza znajduje się na terenie parku. Najbardziej rozpoznawalnym ssakiem Biebrzańskiego Parku Narodowego jest łoś euroazjatycki, dla którego obszar ten stanowi największą ostoję w kraju.

Etymologia nazwy „Osowiec” nie jest jednoznaczna. Jedni twierdzą, że pochodzi od „osowiałego” – odludnego, smutnego miejsca, inni zaś uważają, że nazwa nawiązuje do dominującego tu kiedyś lasu osikowego, zwanego lasem osowym.

Decyzję o budowie twierdzy w tym strategicznym miejscu podjęli Rosjanie w XIX wieku. Prace rozpoczęły się w 1882 roku, a zakończyły w 1892, po przeprowadzeniu modernizacji. Wybrano lokalizację nieprzypadkowo – to tutaj bagna biebrzańskie zwężają się, umożliwiając przeprawę, co czyniło miejsce wyjątkowo korzystnym z militarnego punktu widzenia.

Twierdza Osowiec składała się z czterech fortów, z których najważniejszy – Fort I, zwany Centralnym – pełnił funkcję cytadeli, czyli ostatniego punktu obrony.

Była to konstrukcja bardzo nowoczesna jak na swoje czasy: z fosami, licznymi budynkami wojskowymi i dwupiętrowymi koszarami. Niektóre wycieczki z przewodnikiem potrafiły trwać nawet 12 godzin!

Najbardziej dramatycznym momentem w dziejach Twierdzy Osowiec był jej udział w I wojnie światowej. Niemcy wielokrotnie próbowali zdobyć twierdzę bez powodzenia. 6 sierpnia 1915 roku zdecydowali się na brutalny krok – użyli gazów bojowych. Chmura chloru spowodowała ogromne straty wśród broniących się Rosjan.

Wydawało się, że forteca upadnie. Tymczasem niedobitki rosyjskich żołnierzy – kaszlący krwią, zniszczonymi płucami – ruszyli do kontrataku. Widok „żywych trupów” sprawił, że przerażeni Niemcy zaczęli się wycofywać.

To niezwykłe zdarzenie przeszło do historii jako „Atak Umarłych”. Wydarzenie opisywane głównie w rosyjskich źródłach stało się symbolem determinacji i heroizmu.

Historia „Ataku Umarłych” zainspirowała wiele dzieł kultury, w tym piosenki. Najbardziej znanym utworem opowiadającym o tym wydarzeniu jest „The Attack of the Dead Men” szwedzkiego zespołu Sabaton, znanego z piosenek o historycznych bitwach. Utwór rozpoczyna się nazwą „Osowiec”, którą muzycy wymawiają w zaskakująco dobrej polszczyźnie.

Choć Rosjanie bronili twierdzy dzielnie, ostatecznie opuścili ją 23 sierpnia 1915 roku. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, Osowiec przeszedł pod kontrolę Wojska Polskiego. W czasie II wojny światowej forteca nie odegrała większej roli – Niemcy ominęli ją i skierowali siły w stronę Wizny.

Jak wygląda obecnie twierdza? Świetnie na zdjęciach ujął jej cały majestat Wojciech Jakubicz. Fotogaleria jest dostępna poniżej.

Twierdza Osowiec owiana jest również licznymi legendami. Najsłynniejsza z nich to opowieść o „tunelu śmierci”. Według przekazu, w jednym z tuneli miał się zastrzelić rosyjski żołnierz zakochany w polskiej szlachciance. Kobieta odrzuciła jego uczucia ze względu na jego narodowość, co miało polityczne konsekwencje.

Po tragicznej śmierci żołnierza wartownicy zaczęli słyszeć w tunelu szlochy i westchnienia. Na ścianie odkryto napis w czerwonej farbie:

„Chryste, daj wieczny odpoczynek duszy sługi Twego wraz ze Twymi, tam gdzie nie ma chorób ani trosk, ani smutku, lecz niekończące się życie.”

Autora napisu nigdy nie odnaleziono.

Poza historią wojskową, Osowiec to również ważne miejsce dla przyrody. Latem żyje tu osiem, a zimą aż czternaście gatunków nietoperzy, co czyni twierdzę jednym z największych zimowisk tych ssaków w Polsce. W fosach fortecy natomiast można spotkać bobry, które doskonale odnalazły się w tym środowisku.

Jednym z najważniejszych popularyzatorów Twierdzy Osowiec był Mirosław Worona, znawca tematu i autor książki „Twierdza Osowiec”. Z humorem i pasją opowiadał o historii, architekturze, ale też o mrocznych sekretach, które do dziś otaczają ten niezwykły obiekt.

Twierdza Osowiec to nie tylko zabytek militarnej przeszłości, ale też miejsce:

• pełne legend
• przyrodniczych skarbów
• niepowtarzalnego klimatu

Wciąż pozostaje jednym z najbardziej tajemniczych miejsc północno-wschodniej Polski.

Do Twierdzy Osowiec najwygodniej dotrzeć samochodem, korzystając z drogi krajowej nr 65 – od strony Moniek lub Ełku. Miejscowość Osowiec ma również połączenie kolejowe, więc dotarcie tutaj nie powinno sprawiać trudności.

Co więcej, prawdziwi twardziele mogą się tu także dostać drogą wodną. Wystarczy zwodować kajak na Biebrzy w Goniądzu – po około 1–2 godzinach wiosłowania można przybić do pola namiotowego znajdującego się na terenie Twierdzy. Stąd już tylko 10 minut spaceru dzieli nas od bunkrów.