Bolestraszyce: Odwiedź ten niezwykły ogród botaniczny na Podkarpaciu. Wybierz się do Arboretum i Zakładu Fizjografii

Arboretum i  Zakład Fizjografii w Bolestraszycach powstał w 1975 r. jako placówka naukowa Towarzystwa Przyjaciół Nauk w  Przemyślu.

Obejmuje dawny park i  piękny dwór, w którym w połowie XIX w. mieszkał i tworzył znakomity malarz Piotr Michałowski. Dziś na parterze budynku mieści się Muzeum Przyrodnicze. Na terenie Arboretum znajduje się także dziewiętnastowieczny fort dawnej Twierdzy Przemyśl.

Na 29 ha tego niezwykłego ogrodu zgromadzono około 4,5 tys. gatunków, odmian i form roślin w kolekcjach m.in. dendrologicznej (drzewa i krzewy), roślin wodnych i bagiennych. Są też rośliny z rodziny wrzosowatych, szklarniowych, biblijnych oraz Narodowa Kolekcja Irysów. Swoje miejsce mają rośliny użytkowe, czyli dzikie jadalne i barwierskie (z których uzyskać można barwniki).

Szczególną troską otoczone są gatunki wpisane na krajową czerwoną listę roślin rzadkich, zagrożonych i ginących. Arboretum ma także historyczną kolekcję gatunków i odmian drzew owocowych, zwłaszcza jabłoni, derenia i gruszy. Oferuje sadzonki tych drzew.

Arboretum to miejsce, gdzie godzinami można spacerować, odczytując tabliczki z opisami roślin lub tylko podziwiając ich urok, zależny odpory roku. Zachęcają do tego żwirowe alejki, wąskie ścieżki i drewniane pomosty biegnące przez staw.

Arboretum od lat skupia się na edukacji, propagowaniu kultury i działalności naukowej. Cyklicznie organizowane są tu wystawy, koncerty, konferencje, warsztaty i plenery malarskie. Imprezy odbywają się w świetnie wkomponowanych w ogród obiektach przeniesionych z innych miejsc. Przy wsparciu Funduszy Unijnych Arboretum zaadaptowało je i dostosowało do nowych funkcji.

Tuż za bramą wejściową znajduje się stodoła z  Cieszanowa, doskonale dostosowana do celów wystawienniczych. Świetliki w dachu i profesjonalne oświetlenie wydobywają z prezentowanych tu dzieł sztuki to, co najpiękniejsze. Wystawiane są prace lokalnych, ale też pochodzących z całej Polski twórców. Wystawy i konferencje organizowane są także w drewnianym budynku z Kalwarii Pacławskiej.

Z kolei plebania z Jodłówki jest doskonale przygotowana nie tylko do celów wystawienniczych, ale też warsztatów. Działające w Arboretum Centrum Edukacji Dziedzictwa Kulturowo-Przyrodniczego prowadzi zajęcia i praktyki z zakresu dziedzictwa kulturowo-przyrodniczego, ekologii i ochrony przyrody. To oferta dla dzieci, młodzieży szkolnej, studentów i nauczycieli. Organizuje warsztaty edukacyjne, dotyczące dziedzictwa kulinarnego oraz warsztaty z zakresu ogrodnictwa, sztuki użytkowej i fotografii.

Tuż obok plebanii pyszni się malwami i floksami wiejski ogródek, powstał też tradycyjny warzywnik i  kolekcja roślin dziko rosnących jadalnych, użytkowych i barwierskich. W ogrodzie jest także ścieżka dydaktyczna poświęcona roślinom i zwierzętom środowiska wodnego, a w stawach na terenie ogrodu żyją wiekowe żółwie.

Arboretum doskonale wykorzystuje trendy pojawiające się we współczesnym świecie. W 2007 r. powstała np. kolekcja dzikich roślin jadalnych Polski. W ostatnim czasie osoby zainteresowane zdrową żywnością przypominają sobie o jadanej niegdyś lebiodzie czy pokrzywie.

Atrakcją do której warto zajrzeć jest także kolekcja roślin biblijnych, które pojawiają się na kartach Świętej Księgi. To m.in. winorośl, drzewo figowe, oliwne oraz granatowe.

Powstał też unikatowy w skali Polski Ogród Dydaktyczny dla osób z niepełnosprawnościami - to Uniwersalny Ogród Sensualny. Zgromadzono tu rośliny oddziałujące na wszystkie zmysły człowieka, jest przystosowany do swobodnego poruszania się w nim osób na wózkach. Ogród ten umożliwia bezpośredni kontakt ze specjalnymi gatunkami roślin, atrakcyjnymi pod względem zapachowym i dotykowym.

Do Arboretum można wracać wiele razy, by za każdym razem odkryć coś interesującego. Szczególnie warto skorzystać z imprez jakie organizuje ta placówka kultury i nauki, to m.in. Majówka, Noc Świętojańska, Międzynarodowy Plener Artystyczny Wiklina w Arboretum i plenery malarskie oraz wrześniowy Festiwal Derenia.

Historia Bolestraszyc sięga okresu średniowiecza. Około XV wieku miejscowość stała się własnością rycerską, przechodząc w posiadanie rodziny Świętopełków. Z czasem obiekt został ufortyfikowany. Najpierw otoczono go fosą oraz palisadą, by z biegiem lat opasać go solidnym murem i zamkiem.

W 1652 roku Bolestraszyce włączono w dobra znamienitego rodu Drohojowskich, którzy władają nimi do XIX wieku. W XVIII wieku obiekt przestał pełnić funkcje obronne. W okresie XIX i XX wieku Bolestraszyce często zmieniały właścicieli, by ostatecznie od 1910 roku trafić we władanie rodziny Zajączkowskich, która mieszkała w posiadłości do 1944 r.

Okres rozkwitu majątku to lata 1840-1855, kiedy administratorem dóbr został Piotr Michałowski, uważany za najwybitniejszego polskiego malarza doby romantyzmu. Był znakomitym malarzem koni, portretów oraz scen batalistycznych i rodzajowych. Jego pracami zachwycał się sam Pablo Picasso, odwiedzając Polskę w 1948 roku.

Do 1639 r. odnosi się pierwszy przekaz źródłowy o Bolestraszycach i dotyczy zajazdu na dwór. Majątek w roku 1652 przeszedł do rodziny Drohojowskich i w jej rękach pozostawał aż do początku XIX w. Potem należał do Morskich i Ostrowskich. Przypuszczalnie w XVIII w. Drohojowscy wybudowali parterową oficynę, która po rozebraniu zamku w pierwszej połowie XIX w. przejęła funkcję dworu.

W 1846 r. zamieszkał w Bolestraszycach znakomity malarz Piotr Michałowski, żonaty z Julią z Ostrowskich. Zasłynął on jako świetny gospodarz klucza bolestraszyckiego. Rówieśnik Mickiewicza, Chopina, Słowackiego i Krasińskiego odniósł wyraźne sukcesy już w młodym wieku przy zarządzaniu przemysłem metalurgicznym w Komisji Przychodów i Skarbu w Królestwie Kongresowym, następnie jako szef uzbrojenia armii polskiej w Powstaniu Listopadowym.

Nie stronił także od pracy organicznej na roli i tu także odniósł znaczące sukcesy. Na niwie twórczości artystycznej pozostał na zawsze najwybitniejszym, nie tylko polskim, ale także europejskim wyrazicielem malarstwa rodzajowego, a przede wszystkim batalistycznego. Symbolem zaś jego twórczości pozostał, jakże bliski każdemu Polakowi motyw konia. Najbardziej znany z Bolestraszyc jest portret Seńki.

W okresie pobytu w Bolestraszycach nastąpiło ożywienie kontaktów towarzyskich Piotra Michałowskiego i rodziny z najciekawszymi intelektualnie właścicielami okolicznych dworów. Przy okazji częstych pobytów w pobliskiej Medyce, odwiedzał Piotra Michałowskiego senior rodu Kossaków.

Po śmierci Piotra Michałowskiego Bolestraszyce pozostają w rękach rodziny: żony, syna i córki, która wyszła za mąż za Adama Łempickiego. Pod koniec XIX w. Stanisław Michałowski zaadaptował jedną komnatę fortalicjum na kaplicę rzymskokatolicką zwaną też kościołem lub kościółkiem. Do północnej elewacji kościółka dostawiono w okresie międzywojennym wieżyczkę.

W 1910 r., przenosząc się z Podola, klucz bolestraszycki nabyła rodzina Zajączkowskich. W ich rękach majątek pozostał do 1944 r. Opis Bolestraszyc znalazł się też w monumentalnym dziele Romana Aftanazego (1996) "Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej". Znamiennym rysem jest ustabilizowanie się współczesnych granic założenia ogrodowego, zapewne już na przełomie XVII/XVIII stulecia.

Po reformie rolnej dwór użytkowany był jako szkoła podstawowa, a budynki gospodarcze jako gminny ośrodek maszynowy. Niektóre pomieszczenia zabytkowe wykorzystywano dla celów mieszkalnych i gospodarczych.

W 1975 r. opuszczoną resztówkę wraz ze zniszczonymi budynkami władze powiatowe w Przemyślu przekazały Zakładowi Fizjografii i Arboretum Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Przemyślu. Dzięki staraniom i wytężonej pracy pracowników Zakładu Fizjografii i Arboretum, a przede wszystkim w wyniku wypracowywania dochodów własnych, przychylności przyjaciół, instytucji i Urzędu Wojewódzkiego w Przemyślu dokonano remontu i adaptacji dworu i budynków gospodarczych dla Arboretum.

Wykonano również prace renowacyjne w ogrodzie. Działania te finansował częściowo Urząd Wojewódzki w Przemyślu, a w mniejszym zakresie Komitet Badań Naukowych i Ministerstwo Kultury i Sztuki oraz Narodowy i Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

W latach 1975-2000 powiększono obszar Arboretum, głównie przez zakup gruntów w Cisowej - o powierzchni 283 ha w 1996 r. od Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa. Jeszcze wcześniej od Urzędu Gminy zakupiono błonia na dolnym tarasie, a od Skarbu Państwa przejęto fort XIIIb.

𝐀𝐫𝐛𝐨𝐫𝐞𝐭𝐮𝐦 𝐨𝐭𝐰𝐚𝐫𝐭𝐞 𝐝𝐥𝐚 𝐳𝐰𝐢𝐞𝐝𝐳𝐚𝐣ą𝐜𝐲𝐜𝐡 𝐰 𝐭𝐞𝐫𝐦𝐢𝐧𝐢𝐞 𝐨𝐝 𝟐𝟏 𝐤𝐰𝐢𝐞𝐭𝐧𝐢𝐚 𝐝𝐨 𝟑𝟏 𝐩𝐚ź𝐝𝐳𝐢𝐞𝐫𝐧𝐢𝐤𝐚.

Arboretum czynne w godzinach:

• poniedziałek-piątek: 9:00 - 18:00
• sobota, niedziela i święta: 10:00 - 18:00

• Bilet normalny: 25 zł
• Bilet ulgowy: 15 zł (emeryci, studenci, młodzież szkolna)
• Oprowadzanie przewodnik: 150 zł
• Ognisko: 150 zł

Oprowadzanie po Arboretum i rezerwacja ogniska po wcześniejszym uzgodnieniu (biuro czynne od poniedziałku do piątku w godzinach 7.00-15.00) - tel. 16 671 64 25.

Arboretum i Zakład Fizjografii w Bolestraszycach
Bolestraszyce 130
37-722 Wyszatyce
tel. +48 (16) 671 64 25
e-mail: arboretum@poczta.onet.pl

Arboretum w Bolestraszycach, oddalone jest 7 km od Przemyśla. Z drogi krajowej 28 w Przemyślu skręcamy na północ na drogę wojewódzką nr 884 i za kierunkowskazami jedziemy w kierunku Bolestraszyc. Przy Arboretum znajduje się parking dla samochodów i autokarów. Również możemy dojechać do Bolestraszyc z dworca kolejowego w Żurawicy, ale trzeba dalej dojść pieszo ok 3 km aż do Arboretum.

• Twierdza Przemyśl
• Fort VII Prałkowce
• Zamek w Krasiczynie
• Zamek w Dubiecku
• Rynek Starego Miasta w Przemyślu
• Zamek Kazimierzowski w Przemyślu
• Archikatedra Przemyska
• Muzeum Dzwonów i Fajek w Wieży Zegarowej
• Kopiec Tatarski
• Kalwaria Pacławska