Brat Lenina. Geniusz, który został terrorystą

Aleksander Iljicz Uljanow urodził się 31 marca (12 kwietnia według kalendarza gregoriańskiego) 1866 roku w Niżnym Nowogrodzie. Był drugim dzieckiem w rodzinie Ilji Nikołajewicza Uljanowa, inspektora szkolnego, oraz Marii Aleksandrowny. Rodzina Uljanowów należała do rosyjskiej inteligencji – ojciec, znany z liberalnych poglądów, dbał o wykształcenie dzieci i wpoił im szacunek dla nauki oraz poczucie sprawiedliwości społecznej.

Aleksander już od najmłodszych lat wyróżniał się intelektem i pracowitością. W 1883 roku ukończył z wyróżnieniem liceum w Symbirsku, a następnie rozpoczął studia przyrodnicze na Uniwersytecie Petersburskim. Jego pasją była zoologia – napisał cenioną pracę naukową, która przyniosła mu uznanie profesorów i członkostwo w Towarzystwie Naukowo-Literackim. Przyszłość Aleksandra rysowała się w jasnych barwach – mógł zostać wybitnym uczonym.

Pobyt w Petersburgu zbiegł się z okresem narastających napięć społecznych w Rosji. Aleksander zetknął się z zakazanymi dziełami Karla Marksa, Nikołaja Czernyszewskiego i innych myślicieli lewicowych. Wciągnął się w działalność nielegalnych kółek studenckich, uczestniczył w demonstracjach, agitował wśród robotników i studentów. Jego poglądy ewoluowały od liberalizmu ojca do radykalnego sprzeciwu wobec caratu.

W 1886 roku Uljanow dołączył do frakcji terrorystycznej ruchu Narodna Wola (Narodnaja Wola), która po udanym zamachu na cara Aleksandra II w 1881 roku została rozbita, ale wciąż inspirowała młodych rewolucjonistów. Aleksander współredagował program ugrupowania, w którym terror uznano za narzędzie walki z autorytarną władzą. Uważał, że klasa robotnicza powinna być "jądrem partii socjalistycznej", a rewolucyjna inteligencja ma obowiązek przewodzić walce z caratem.

W 1887 roku Aleksander Uljanow stanął na czele grupy, która postanowiła dokonać zamachu na cara Aleksandra III. Spiskowcy – wśród których byli także Bronisław Piłsudski i jego brat Józef Piłsudski – planowali atak w Petersburgu na 1 marca, w rocznicę zamachu na Aleksandra II.

Uljanow odpowiadał za stronę techniczną przedsięwzięcia: skonstruował bombę wypełnioną dynamitem, ołowianymi kostkami nasączonymi strychniną i siarczanem atropiny. Eksplozja miała zabić cara i jego świtę, a ołowiane kostki rozrzucić śmiercionośny ładunek na odległość 23 metrów.

Przygotowania trwały kilka miesięcy. Spiskowcy wynajęli mieszkanie w Petersburgu, gdzie montowali ładunki i ćwiczyli plan zamachu. Ustalili, że atak nastąpi, gdy car będzie przejeżdżał przez Newę.

Jednak w dniu zamachu doszło do nieoczekiwanej zwłoki – woźnica cara przez pomyłkę podstawił konie z półgodzinnym opóźnieniem. Ten czas wystarczył policji na aresztowanie zamachowców, którzy czekali na ulicy z bombami w kieszeniach.

Aresztowanie spiskowców nastąpiło 1 marca 1887 roku. Aleksander Uljanow podczas śledztwa nie ukrywał swojej roli.

Podczas procesu wygłosił płomienną mowę polityczną, biorąc całą winę na siebie i broniąc prawa do walki z tyranią. Oskarżony został o zdradę stanu i przygotowanie zamachu na życie monarchy.

8 maja 1887 roku po krótkim procesie Aleksander Uljanow oraz czterech jego towarzyszy – Pachomij Andriejuszkin, Wasilij Gienierałow, Wasilij Osipanow i Piotr Szewyriow – zostali powieszeni w twierdzy Szlisselburskiej. Miał zaledwie 21 lat. Egzekucja odbiła się szerokim echem w rosyjskiej opinii publicznej i wstrząsnęła rodziną Uljanowów.

Tragedia Aleksandra Uljanowa miała ogromny wpływ na jego młodszego brata, Włodzimierza. Lenin miał wówczas 17 lat, był uczniem gimnazjum w Symbirsku i – według niektórych historyków – jeszcze nie interesował się polityką. Jednak śmierć brata stała się dla niego punktem zwrotnym. Władimir poprzysiągł zemstę caratowi i wkrótce zaczął angażować się w działalność rewolucyjną.

W tym samym roku rozpoczął studia prawnicze na Uniwersytecie Kazańskim, gdzie natychmiast włączył się w działalność nielegalnych kółek socjalistycznych. W grudniu 1887 roku został wydalony z uczelni i osadzony w areszcie domowym.

Wielu badaczy uważa, że to właśnie egzekucja Aleksandra zradykalizowała Lenina i skierowała go na drogę walki z caratem. Inni podkreślają, że młody Władimir już wcześniej wykazywał zainteresowanie ideami rewolucyjnymi, ale tragedia rodzinna nadała jego działalności nowy wymiar.