Chorzów: Hala Kapelusz do pilnego remontu

Hala wystawowa Kapelusz to jedna z ikon Parku Śląskiego. Powstała w 1968 roku według projektu Jerzego Gottfrieda, a za konstrukcję odpowiadał Włodzimierz Feiferek. Zachwycający, postmodernistyczny obiekt przez lata nie miał szczęścia. W 1982 roku hala spłonęła w pożarze, a z pięknej konstrukcji zostały tylko stalowe łuki. Podjęto wówczas decyzję o odbudowie według nowego projektu, który również wykonał Jerzy Gottfried. Po czterech latach udało się odbudować halę. Wtedy też zaszły pierwsze zmiany w obiekcie, który uznawany jest za jeden z symboli całego parku.

- Zmieniono natomiast pokrycie dachu, a zamiast dawnych przeszkleń wykorzystano okna powiekowe. Zmniejszono również przeszklenia na ścianach bocznych, zmieniono oświetlenie oraz dobudowano specjalną konstrukcję na lampy i kamery. Przy wejściu dobudowano tzw. rogale, dwa pawilony na rzucie półksiężyca, które pełniały funkcje pomocnicze i sanitarne - czytamy na stronie Parku Śląskiego.

Współczesne problemy Kapelusza sięgają 2014 roku, kiedy z powodu usterki dachu hali zadecydowano o jej zamknięciu. Od tego czasu obiekt stoi nieużywany, a ostatnia dekada to kontynuacja "pechowej" historii Kapelusza. Choć pozyskano środki z funduszy unijnych na remont obiektu, to ze względu na administracyjne niedociągnięcia po stronie niedoszłego wykonawcy, park musiał zwrócić dofinansowanie. Obiekt nie miał też szczęścia do ministerialnych programów na rewitalizację. Ze względu na relatywnie młody wiek Kapelusz regularnie przegrywał w nich z kościołami, pałacami czy dworkami. Lata mijały, stan obiektu się pogarszał, a kwestia potencjalnego remontu coraz bardziej się komplikowała. Z Parku Śląskiego płynęły informacje, że modernizacja obiektu może kosztować aż 100 mln zł.

Wiosną tego roku Chorzów postanowił dołożyć swoją cegiełkę do przełamania impasu w sprawie przyszłości kultowego obiektu. Na marcowej sesji Rady Miasta podjęła decyzję o przekazaniu 45 tys. zł na wykonanie ekspertyzy technicznej obiektu. Pozostałą kwotę potrzebną do zrealizowania badań, czyli nieco ponad 80 tys. zł, wyłożył Park Śląski.

Ekspertyza miała określić stan konstrukcji Kapelusza i przynieść długo wyczekiwane odpowiedzi na pytania o jego przyszłość. W połowie listopada do miasta Chorzów i Parku Śląskiego trafił przepastny, niemal dwustustronicowy dokument. Udało się zapoznać z wnioskami i zaleceniami końcowymi. Niestety, ale nie napawają one optymizmem.

Ogólny stan techniczny hali został określony jako "niezadowalający", a stan konstrukcji uznano za "awaryjny" i za systematycznie pogarszający się, ze względu na nieszczelność dachu i zawilgocenie piwnic. Autorzy ekspertyzy wskazują też, że użytkowanie Kapelusza będzie możliwe jedynie po remoncie obejmującym "wszystkie główne elementy konstrukcyjne i wykończeniowe".

Co gorsza, podobnie jak w przypadku chorzowskiej estakady, wzmacnianie obiektu może nie przynieść oczekiwanych rezultatów. Wśród czynników, które wpływają na taki stan rzeczy, autorzy wskazali:

• różnice we właściwościach zastosowanych stali,
• duże nagromadzenie wad istniejących spoin,
• zmiany w strukturze materiału, jakie wystąpiły po pożarze,
• uszkodzenia korozyjne,
• długi okres użytkowania obiektu mający wpływ na zmęczenie materiału.

To zaś prowadzi autorów do konkluzji, że remont w praktyce powinien oznaczać wymianę wszystkich najważniejszych elementów na nowe.

- Docelowe wzmacnianie istniejącej konstrukcji - łuków obrzeżnych oraz kozła środkowego jest bardzo trudne i nie zagwarantuje pełnego bezpieczeństwa wzmocnionej konstrukcji. Zaleca się całkowitą wymianę - odtworzenie istniejącej konstrukcji stalowej hali wraz z olinowaniem - wskazują autorzy ekspertyzy.

Zalecenia obejmują również wymianę poszycia hali. We wnioskach końcowych ekspertyzy znajdują się także wskazówki dotyczące wielobranżowego projektu remontu, który wymagałby uzgodnień z konserwatorem zabytków. Wymiana głównej konstrukcji hali powinna zostać wykonana w oparciu o "szczegółowe obliczenia statyczno-wytrzymałościowe", a także z wykorzystaniem stali o "zwiększonej odporności na korozję atmosferyczną". Wśród zaleceń do potencjalnego remontu autorzy ekspertyzy wskazali m.in. na wykonanie:

• zabezpieczenia antykorozyjnego i przeciwpożarowego konstrukcji,
• zewnętrznej izolacji termicznej łuków obrzeżnych,
• nowej izolacji przeciw wodnej ścian piwnicznych w segmentach dobudowanych,
• izolacji fundamentów,
• remontu wszystkich instalacji wewnętrznych.

Całość zaleceń dopełnia odsłonięcie całości ściągów podłużnych łączących bloki fundamentowe hali i ich ewentualna naprawa, a także dostosowanie obiektu do wymogów ochrony przeciwpożarowej.

- Ostatnia ekspertyza obejmowała część konstrukcji nośnej obiektu. Potwierdza ona, że stan obiektu nie pozwala na jego użytkowanie oraz, że konieczna jest wymiana elementów konstrukcyjnych, uszkodzonych w pożarze w latach 80, ponieważ ich naprawa na chwilę obecną jest niemożliwa ze względów technicznych oraz braku gwarancji pełnego bezpieczeństwa wzmocnionej konstrukcji - w odpowiedzi na pytanie DZ przekazuje Park Śląski.

Skala wyzwań związanych z remontem jest duża, dlatego konieczne będzie znalezienie dodatkowych źródeł finansowania.

- Na bieżąco monitorujemy możliwości pozyskania środków zewnętrznych. Jednak ze względu na specyfikę obiektu (rok budowy 1968) oraz bardzo wysokie koszty remontu, nie kwalifikuje się on do dostępnych programów, które w pierwszej kolejności wspierają ratowanie zabytków wielowiekowych - podkreśla Park Śląski.

Wyniki ekspertyzy w praktyce oznaczają, że obiekt trzeba rozebrać do fundamentów i zbudować od nowa.

- To podobna sytuacja jak z pawilonem cepelii czy rotundą w Warszawie. To też są obiekty, które prawie, że całe rozebrano i postawiono na nowo - wyjaśnia Anna Piontek, Miejska Konserwator Zabytków w Chorzowie. - Jest to zgodne ze sztuką. Ubolewać należy jedynie, że właściciel doprowadził obiekt do takiego stanu, że wcześniej nie podjęto prac naprawczych - dodaje.

Jeśli obiekt ma odzyskać jakiekolwiek funkcje użytkowe trudno o inny scenariusz niż rozbiórka i odbudowa.

- Nie możemy zaryzykować zostawienia tej konstrukcji w sytuacji, kiedy w tej hali mają się odbywać imprezy, mają wchodzić ludzie, także zimą, kiedy na dachu będzie pokrywa śnieżna - tłumaczy Anna Piontek. - W tym przypadku na pewno będzie zalecenie konserwatorskie, żeby odtworzyć ten projekt zgodnie z oryginalnymi projektami, oczywiście unikając błędów konstrukcyjnych, które zostały popełnione po pożarze w latach 80. - dodaje.

Hala Kapelusz przez 57 lat przeszła kilka dość istotnych przeobrażeń. Na razie nie wiadomo czy w przypadku ewentualnej odbudowy projekt będzie zakładał odtworzenie pierwotnego wyglądu hali, czy jego obecnej formy razem z przeróbkami wykonanymi ponad 40 lat temu.

- To kwestia do dyskusji i pogłębionej analizy konserwatorskiej, w jakim zakresie odtworzyć te zmiany, których dokonano w latach 80., a w jakim stopniu pozostać przy pierwotnym wzorcu. To wymaga na pewno dodatkowych studiów konserwatorskich dla tego obiektu - mówi Anna Piontek.

W świetle wyników ekspertyzy szacunkowy koszt remontu przedstawiany wcześniej przez Park Śląski, czyli ok. 100 mln zł, zdaje się bliski rzeczywistości. Dokładna kwota będzie uzależniona od wielu czynników, w tym m.in. od rodzaju wykorzystanych materiałów i typu technologii, a także faktycznego stanu obiektu, który ostatecznie będzie znany dopiero po rozpoczęciu prac budowlanych. Od tego wszystkiego będzie zależeć cena, jaką będzie kosztować odtworzenie Kapelusza.

Głównym problemem w rozpoczęciu remontu jest właśnie parkowy budżet. Projekty finansowane ze środków europejskich są albo praktycznie zakończone (JESSICA) albo w trakcie realizacji (EKOPARK). Kapelusz nie jest uwzględniany w projektach ministerialnych, choć jego szanse mogą wzrosnąć, jeśli na terenie Parku Śląskiego dojdzie do utworzenia parku kulturowego.

Finanse to jednak nie wszystko. Od osób związanych z Parkiem Śląskim nieoficjalnie można usłyszeć pytania o funkcje, jakie obiekt miałby spełniać w przyszłości. Szerokie zaplecze konferencyjne dostępne jest na Superauto.pl Stadionie Śląskim. Ze względu na słabą akustykę Kapelusz nie jest najlepszym miejscem na organizację koncertów. Za ok. 11 mln nieopodal stadionu przy ul. Bukowej powstanie Parkowe Centrum Bioróżnorodności, które będzie miejscem spotkań i warsztatów dla różnych grup zorganizowanych i parkowych gości. W tym kontekście zmodernizowany Kapelusz mógłby służyć głównie jako przestrzeń wystawiennicza, zgodnie ze swoim pierwotnym przeznaczeniem. Ze względu na sporą kubaturę obiektu i ograniczone możliwości docieplenia w związku z charakterystyką konstrukcji dachu, pod znakiem zapytania stoi to, czy mógłby funkcjonować całorocznie.

Park Śląski kilkukrotnie ubiegał się o środki na remont "Kapelusza". Projekt remontu uzyskał zbyt mało punktów w ramach programu Ochrona zabytków 2017 roku. Złożono również projekt do programów współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Zakwalifikowały się dwa - w takim wypadku trzeba było wybrać jeden. Spółka zarządzająca parkiem wybrała lepszy finansowo program dotyczący rewitalizacji obszarów zdegradowanych. Do uratowania "Kapelusza" brakowało bardzo niewiele.

- W przetargu został wyłoniony projektant. Na wybór został złożony protest do Krajowej izby Odwoławczej, która potwierdziła że projektant spełnia wszystkie wymagania przetargowe. Ostatecznie okazało się, że projektant nie uzyskał pozwolenia na budowę według opracowanego przez siebie projektu i realizacja zadania w wyznaczonym terminie okazała się niemożliwa. Doprowadziło to do zerwania umowy z projektantem i konieczności zwrotu dofinansowania - wyjaśniała wiosną ub. roku Aneta Miler z Parku Śląskiego.