Afrykańskie mocarstwo, o którym milczą w szkołach

Skromne początku Songhaju

Songhaj nie pojawił się nagle. Już w IX wieku nad Nigrem istniało niewielkie państwo, które handlowało złotem, solą i niewolnikami. Stolica tego kraju, Gao, była ważnym punktem na szlaku transsaharyjskim. Podróżujący po tych ziemiach kupcy arabscy opisywali ją jako bogate i dobrze zorganizowane miasto. Ale przez wieki Songhaj pozostawał w cieniu innego wielkiego imperium – Mali.

Dopiero w XV wieku wszystko się zmieniło. Władcy Songhaju zaczęli uniezależniać się od Mali i rozbudowywać swoje wojsko. W 1464 roku tron objął Sonni Ali, który odmienił losy całego regionu.

Sonni Ali. Człowiek, który stworzył imperium

Sonni Ali był wodzem, jakiego Afryka nie widziała od stuleci. Władał żelazną ręką, prowadził brutalne kampanie wojenne i nie ufał nikomu. W ciągu swego panowania podporządkował sobie całe Mali, zdobył Timbuktu, opanował Djenné i stworzył potężną flotę rzeczną.

Wojowie Sonni Alego byli postrachem regionu. Atakowali z zaskoczenia i nie mieli litości dla buntowników. Flota Songaju liczyła 400 łodzi, dzięki którym błyskawicznie przemieszczano wojska i zabezpieczano dostawy żywności do miast.

W 1492 roku Sonni Ali zmarł, najprawdopodobniej go otruto. Na tronie zasiadł następnie jego syn, Sonni Baru. Nie utrzymał jednak władzy zbyt długo. W 1493 roku obalił go człowiek, który na zawsze zmienił Songhaj.

Askia Muhammad. Budowa potęgi Songhaju

Nowy władca, Askia Muhammad, był całkowitym przeciwieństwem Sonni Alego. Reformator, polityk, strateg. Tam, gdzie jego poprzednik rządził strachem, on rządził mądrością i religią.

Jako pobożny muzułmanin, Askia Muhammad uczynił islam filarem swojego państwa. Wprowadził surowe prawa religijne, zaprosił uczonych do Timbuktu, zbudował meczety i biblioteki. Jego dwór przyciągał arabskich uczonych, astronomów i filozofów.

Podzielił kraj na prowincje, każdą zarządzaną przez gubernatora. Stworzył nowoczesną administrację, która dbała o pobór podatków, organizację wojska i rozwój handlu.

Najważniejszym momentem jego panowania była pielgrzymka do Mekki. W 1497 roku Askia Muhammad wyruszył na hadżdż – podróż, która miała przypieczętować jego pozycję w świecie islamu. Do Arabii przybył w otoczeniu tysięcy żołnierzy i niewolników. Złoto lało się strumieniami – władca Songhaju rozdawał dary, by zdobyć przychylność władców muzułmańskich.

Po powrocie do Gao był najsilniejszym władcą Afryki Zachodniej.

Życie w imperium. Złoto, wiedza i handel

Gospodarka Songhaju opierała się na złocie, soli i niewolnikach. Rzeka Niger była główną arterią handlową. Spławiano nią towary, które trafiały do Maghrebu i Egiptu.

Mieszkańcy imperium trudnili się rolnictwem, hodowlą bydła i handlem. Timbuktu było nie tylko centrum handlu, ale i nauki. Meczet Sankore pełnił funkcję uniwersytetu, w którym studiowano astronomię, matematykę, medycynę i filozofię.

W państwie panowała ścisła hierarchia społeczna. Arystokracja, wojownicy, kupcy, rzemieślnicy i niewolnicy – każdy miał swoje miejsce. Islam dominował wśród elit, ale na wsiach wciąż kultywowano stare wierzenia.

Upadek Songhaju

Żadne imperium nie trwa wiecznie. Songhaj nie był wyjątkiem.

Pod koniec XVI wieku wewnętrzne spory osłabiły państwo. W 1591 roku przyszła katastrofa. Sułtan Maroka wysłał ekspedycję wojskową pod wodzą Dżudara Paszy, który dysponował bronią palną. Armia Songhaju, choć liczniejsza, nie mogła równać się z muszkietami i armatami.

Bitwa pod Tondibi była końcem Songhaju. Wojownicy imperium, uzbrojeni w włócznie i miecze, nie mieli szans. Przegrali, a Gao i Timbuktu dostały się w ręce Marokańczyków.

Imperium upadło. Afryka Zachodnia pogrążyła się w chaosie. Dziś Songhaj jest niemal zapomniany. A przecież było to państwo o niezwykłej organizacji, potężnej armii i rozwiniętej kulturze.

Wybór literatury:

·       Cooper P., Utracone cywilizacje. Jak rozkwitały i upadały imperia, Kraków 2025.