Czeladź: Multimedialne muzeum górnictwa otwiera się w barbórkę

Nowa ekspozycja, osadzona w unikatowej przestrzeni postindustrialnej dawnej kopalni "Saturn", łączy efekty multimedialne, nowoczesne formy wystawiennicze oraz oryginalne artefakty, aby ukazać codzienność pracy górników, rozwój przemysłu oraz przemiany społeczne, jakie dokonały się wraz z jego rozwojem i upadkiem. Wystawa stanowi jedną z najważniejszych realizacji muzealnych ostatnich lat w regionie.

Już sama lokalizacja robi wrażenie. Całość osadzona została we wnętrzach pięknie odnowionej cechowni byłej KWK Saturn. Doskonale odrestaurowana, z zachowaniem wszystkich detali i przebudowana cechownia stała się jednym z symboli miasta. Symbolem łączącym przeszłość z nowoczesnością i współczesnością. Wyrazem tego jest właśnie wystawa we wnętrzach tego obiektu, mająca ukazywać trud wydobycia czarnego złota, ale jednocześnie zachęcać gości do zabawy i odkrywania śladów górniczej przeszłości Czeladzi i całego Zagłębia.

Na ścianie wschodniej cechowni mieścił się ołtarz, który zniknął w czasach PRL-u. Przeniesiony został do kościoła św. Stanisława. W jego jego miejsce pojawiła się socrealistyczna płaskorzeźba, wykonana przez regionalnego artystę Eugeniusza Samka, która przetrwała do dziś. Przedstawia nic innego, jak etos pracy górniczej, w postaci czterech górników i dwóch kobiet, także pracujących w kopalni, w sortowni. Dziś to jeden z elementów nowej ekspozycji.

W budynku byłej cechowni, przy ul. Dehnelów 43, pojawiło się na wystawie wiele elementów. Są multimedia: animacje, filmy, prezentacje, słuchowiska, mapping. Nowa wystawa w większości w multimedialny sposób prezentuje historię zagłębiowskiego górnictwa oraz przybliża pracę górników na dole kopalni.

Pierwsza część ekspozycji pokazuje, jak w ogóle powstaje węgiel i kiedy zaczęła się jego historia, a więc od epoki karbonu. Tutaj zobaczymy także, jak węgiel wydobywany był w kopalniach odkrywkowych w XVIII wiek.

- Każda skamieniałość ma swój odpowiednik na ekranie dotykowym. Wybieramy, klikamy i mamy na przykład opis roślinności charakterystycznej dla epoki karbonu - mówi Stefania Lazar, dyrektor Muzeum Saturn w Czeladzi.

- Zależało nam szczególnie na tym, by na wystawie opowiedzieć nie tylko o samej Czeladzi. Tak naprawdę jest to więc pierwsza ekspozycja, która mówi o regionie poprzez wystawę stałą. Staraliśmy się bardzo wytłumaczyć, czym jest Zagłębie Dąbrowskie. Wśród gości będą także mieszkańcy spoza województwa śląskiego, z całej Polski. Często spotykamy się z tym, że ktoś nas odwiedza, widzi kominy, widzi kopalnie i jest przekonany, że przyjechał na Śląsk. My staramy się więc tłumaczyć, jak powstało Zagłębie, skąd wzięła się jego nazwa, jakie są też granice Zagłębia Dąbrowskiego - dodaje.

Na wystawie zobaczymy więc m.in. charakterystyczne zagłębiowskie budynki i budowle, jak zamek w Będzinie czy Hutę Katowice w Dąbrowie Górniczej. Jest też multimedialna oś czasu, związana z dziejami Zagłębia Dąbrowskiego. Na najmłodszych czekają natomiast legendy, oczywiście w formie multimedialnej zabawy, ze Skarbnikiem i Puchem w roli głównej.

- Podkreślamy też na naszej wystawie to, czym różniło się Zagłębie Dąbrowskie od Śląska. A różniło się przede wszystkim tym, że węgiel leżał bardzo płytko. Wystarczyło odsunięcie odrobiny powierzchni, darni i węgiel był tu na wyciągnięcie ręki. Bardzo łatwo było go odkrywkowo, powierzchniowo eksploatować - przyznaje dyrektor Muzeum Saturn.

Druga część, to już ciekawa prezentacja historii czeladzkiego i zagłębiowskiego górnictwa. Trafimy więc m.in. na dzieje "Sztygarki" w Dąbrowie Górniczej, kształcącej pracowników przemysłu węglowego, a z ekranu "Rubina" płyną do nas informacje o górnictwie w czasach PRL.

Interesujący jest też m.in. przekrój kopalni, który w multimedialny sposób pokazuje wszystkie jej elementy, oferując jednocześnie wiedzę o tym, jaką funkcję pełnią. Prezentowany jest przekrój kopalni z pierwszej połowy XX wieku i drugiej połowy XX wieku, gdzie zmienia się już architektura kopalni i przeznaczenie części budynków.

Nie zabrakło także oczywiście mundurów górniczych, m.in., stroju górnika z kopalni Czeladź na Piaskach, z oryginalną czapką - "krakuską". Szczególnym zainteresowaniem będzie się pewnie cieszyć symulator stanowiska operatora maszyny wyciągowej.

- Myślę, że dla młodzieży to będzie hit, bo można się wcielić w rolę sterującego maszyną wyciągową. Lektor podpowiada nam, jak tym wszystkim kierować i sterować - tłumaczy Stefania Lazar.

Na specjalnym stanowisku dowiemy się także jak na przestrzeni czasu zachodziły zmiany w liczebności kopalń w Zagłębiu Dąbrowskim. Kiedy wejdziemy z kolei na kładkę nad ekspozycją w drugiej części wystawy poznamy bliżej historię KWK Saturn w Czeladzi.

Całość uzupełnia "górnicza" sala zabaw dla najmłodszych gości muzeum, w której można... wybrać się na przejażdżkę tramwajem linii 22 po Czeladzi. Dosłownie, choć w wirtualnej rzeczywistości. To naprawdę wielka frajda.

- W przyszłym roku minie trzecia dekada, od kiedy KWK Saturn została zamknięta, więc myślimy także o najmłodszych. Musimy edukować to najmłodsze pokolenie, które za chwilę nie będzie wiedziało, co to za obiekt, co to za miejsce. Stąd wiele interaktywnych stanowisk kierowanych właśnie do dzieci - podkreśla Stefania Lazar.

W przyszłości miejsce to ma zamienić się w kawiarnię, gdzie będzie można skosztować czegoś po wizycie w kompleksie KWK Saturn, napić się kawy czy herbaty.

Powstał też film "Czarny ślad", przy udziale aktorów związanych z Czeladzią i regionem, którego prezentacja kończy zwiedzanie ekspozycji. A by zobaczyć całość trzeba zarezerwować sobie około 1,5- 2 godziny.

A skąd wzięły się eksponaty i artefakty związane z górnictwem? Przeważnie pochodzą od górników, przekazane zostały także przez Spółkę Restrukturyzacji Kopalń. SRK przekaże jeszcze wózki i maszyny górnicze, które będą stanowić elementy ekspozycji zewnętrznej.

Całe przedsięwzięcie, dzięki któremu udało się odrestaurować budynek cechowni KWK Saturn, a także przygotować nową ekspozycję, to wydatek około 60 milionów złotych, z czego ponad 35 milionów złotych to wsparcie z funduszy europejskich.

Kopalnia Saturn w Czeladzi zakończyła wydobycie w 1996 roku, po ponad 100 latach pracy. W 2013 roku, dzięki wsparciu funduszy unijnych w dawnej kopalnianej elektrowni otwarto Galerię Sztuki Współczesnej Elektrownia. Jesienią tego roku w budynku warsztatów kopalnianych powstanie natomiast pierwsza w mieście kryta pływalnia. W planach jest modernizacja kolejnych kopalnianych obiektów, a miasto stara się o dofinansowanie tych przedsięwzięć z funduszy unijnych.

- Kiedy w 2023 roku kupiliśmy od SRK całą powierzchnię KWK Saturn mieliśmy założenie, że wszystkie budynki, które zostały po tej kopalni zachowane odbudujemy, odrestaurujemy i przystosujemy do nowych funkcji. Sześć lat temu zapadła decyzja, że w budynku cechowni będzie Postindustrialne Centrum Zagłębiowskiego Górnictwa Węglowego. Cieszę się, że właśnie nadszedł ten moment, kiedy możemy w Barbórkę ten obiekt otworzyć - mówi Zbigniew Szaleniec, burmistrz Czeladzi.

- To takie muzeum, które mam nadzieję, zainteresuje także młodzież. Mam nadzieję, że tu będą przyjeżdżały wycieczki szkolne i oglądały to, co przygotowaliśmy. A wiadomo, że młodzież radzi sobie doskonale z tymi wszystkimi multimedialnymi nowinkami - dodaje.

Jak podkreśla w Zagłębiu górnictwo funkcjonowało od 150 lat, a o tym stosunkowo mało się dziś mówi.

- Między innymi właśnie dlatego, że nie było wielu pamiątek górniczych w Zagłębiu. Tu były likwidowane pierwsze kopalnie i w większości miast zostały totalnie zlikwidowane. My wpadliśmy na pomysł, by zachować tę przeszłość górniczą wykupując powierzchnie KWK Saturn, by potem zrewitalizować kolejne budynki - podkreśla Zbigniew Szaleniec.

Zrewitalizowane obiekty po byłej kopalni Saturn, muzeum i stworzona w nim wystawa, to też swoisty hołd dla wielu pokoleń czeladzkich i zagłębiowskich górników. Górników, którzy często z narażeniem życia pracowali pod ziemią, ale i niemniej ciężko na powierzchni, nie tylko dla dobra swoich rodzin, ale i dla dobra wspólnej, małej ojczyzny.

Wielka inauguracja ekspozycji "Górnicza tożsamość Zagłębia" w Barbórkę 4 grudnia o godzinie 16:00. Zwiedzanie wystawy odbywać się będzie w kilku w turach rozpoczynających się o godzinach: 16:30, 17:00, 17:30, 18:00, 18:30, 19:00 (dla osób, które pobrały wcześniej bezpłatne wejściówki).

Wydarzenie uświetni koncert Zespołu Pieśni i Tańca "Śląsk" o godz. 16:30 w GSW "Elektrownia" (dla osób, które pobrały wcześniej bezpłatne wejściówki). Koncert będzie transmitowany na żywo i wyświetlany na dużym ekranie przed cechownią.

Z kolei 5-7 grudnia Muzeum Saturn zaprasza na dni otwarte cechowni i GSW "Elektrownia". Bezpłatne zwiedzanie możliwe będzie w godzinach od 10:00 do 18:00 (ostatnie wejście o 17:00). Wydarzenie zostało objęte patronatem honorowym wojewody śląskiego Marka Wójcika, Narodowego Instytutu Muzeów oraz marszałka województwa śląskiego Wojciecha Saługi.

Potem będzie można muzealną ekspozycję zwiedzać, kupując bilety. Bilet łączony, pozwalający obejrzeć ekspozycję w Galerii Sztuki Współczesnej Elektrownia oraz wystawę górniczą w budynku cechowni Muzeum Saturn przy ul. Dehnelów 10, będzie kosztował 25 zł. Bilet ulgowy - 15 zł, bilet grupowy - 12 zł, a z Kartą Dużej Rodziny - 10 zł.