Czy każdy z nas jest narcyzem? Polski zwycięzca Ig Nobla o inteligencji i szerzeniu nauki z humorem

Ig Noble to humorystyczne odpowiedniki prawdziwych Nobli. Nagrody wręczają laureaci nagrody Nobla, a cała ceremonia jest prowadzona w zabawnej, luźnej atmosferze okraszonej humorystycznym podejściem do wydawało by się poważnych (lub trochę mniej) badań naukowych. Ubranie nauki w zabawną formę ma na celu jej popularyzowanie i przybliżanie każdemu zainteresowanemu, nie tylko naukowcom i pracownikom akademickim. Prof. Marcin Zajenkowski opowiedział nam jakie wrażenie zrobiła na nim ceremonia, na czym polegało jego badanie oraz czy po otrzymaniu Ig Nobla sam czuje się narcyzem.

Prof. dr hab. Marcin Zajenkowski od wielu lat prowadzi badania nad narcyzmem, w tym nad związkami narcyzmu i inteligencji. Jest pracownikiem Katedry Psychometrii i Diagnozy Psychologicznej na Wydziale Psychologii UW i pierwszym laureatem Ig Nobla w historii Uniwersytetu Warszawskiego. Otrzymał statuetkę w dziedzinie psychologii za badanie nad związkiem inteligencji i narcyzmu, które przeprowadził we współpracy z prof. Gillesem Gignakiem z Uniwersytetu Australii Zachodniej.

Monika Góralska, Strona Zdrowia: Czym jest dla Pana ta nagroda?

Prof. dr hab. Marcin Zajenkowski: Na początku, kiedy się dowiedziałem o tym, że zostałem nominowany do Ig Nobla, to było gdzieś w maju, to tak nie do końca wiedziałem co to jest za nagroda i byłem trochę sceptyczny. Ale potem, jak zacząłem czytać o tym i skontaktowałem się ze współautorem mojego artykułu, to wszyscy byli bardzo entuzjastyczni, że to jest świetna nagroda i dotyczy popularyzacji nauki. Już teraz po otrzymaniu jej w czwartek i uczestniczeniu w sobotę w spotkaniu laureatów na MIT z publicznością jestem przekonany, że rzeczywiście to jest świetna nagroda, bo docenia ciekawość poznawczą. Docenia to, że ludzie stawiają pytania, są czegoś ciekawi jak np. to jak wygląda najlepszy sos do spaghetti, co badali fizycy. Nie boją się, że to może być głupie. Z drugiej strony to poważne badania opublikowane w dobrych czasopismach naukowych. Poza tym nagrody wręczali nam prawdziwi nobliści. Teraz jak rozmawiam o tym w wywiadach to też mogę tę rzetelną naukową wiedzę przekazywać.

O czym jest Pańskie badanie?

Sprawdzaliśmy co się stanie, gdy powiemy ludziom jakiś komunikat na temat ich inteligencji. Uczestnicy wykonywali prawdziwy test inteligencji, a później losowo przypisywaliśmy ich do jednej z grup badawczych. W jednej mówiliśmy fałszywy komunikat, że twoja inteligencja jest powyżej średniej, jest wysoka. W drugiej grupie mówiliśmy, że twoja inteligencja jest poniżej średniej, jest słabsza. Sprawdzaliśmy potem, jak ludzie się czują. Okazywało się, że w tej pierwszej grupie oczywiście ludzie się czuli lepiej, ale też to, co było najważniejsze, to to, że wzrastał ich chwilowy stan narcyzmu. Nie tylko czuli się dobrze, przyjemnie, ale też wręcz narcystycznie, czuli się wyjątkowo lepsi od innych. To pokazuje, że informacja zwłaszcza na temat intelektu, bo to jest taka dosyć ważna cecha dla człowieka, może mieć duże konsekwencje i trzeba uważać jak się ją przekazuje.

Czym jest narcyzm i jakie cechy ma narcyz?

W badaniach uwzględnia się różne przejawy narcyzmu. Ten najbardziej prototypowy to narcyzm wielkościowy, ale jest też narcyzm ukryty, który chce też być wielki, ale nie potrafi tego wyrazić. Natomiast to, co jest trzonem narcyzmu zarówno tego wielkościowego, jak i tego ukrytego czy wrażliwego to nadmierne i skrajnie duże skupienie się na sobie i nadmierna roszczeniowość. Oznacza to poczucie uprzywilejowania, że mi należy się więcej niż innym, bo to po prostu jestem ja i przez to jestem wyjątkową osobą. Od niedawna istnieje taki konsensus między badaczami, że to właśnie jest istota narcyzmu.

Czy to zawsze oznacza, że ktoś się wywyższa ponad innych?

Tak.

Jest to związane z wysokim poczuciem własnej wartości czy niekoniecznie?

To poczucie wartości dla narcyzmu może być różne, może być wysokie, ale też może być takie zmienne, niestabilne: raz się czuję wyjątkowo, a raz się czuję zdołowany i czuję pustkę, czuję się nikim w narcyzmie. Natomiast to poczucie, że ja jestem wyjątkowy i lepszy niż inni to jest istota narcyzmu.

Czyli to poczucie własnej wartości jest zależne od zewnętrznych bodźców?

Tak, w pewnym sensie są uzależnieni od takich bodźców i tego, co dostają od publiczności, bo osoby narcystyczne lubią mieć publiczność, muszą być wzmacniani od zewnątrz. Pytała Pani o tę samoocenę i bycie wyjątkowym, bo to rzeczywiście może czasami być w konflikcie, czyli z jednej strony czują się wyjątkowi, ale mogą czuć, że nie zawsze są docenieni tak jak powinni, nie wszyscy to widzą i nie wszyscy ich adorują. Wtedy jest konflikt pomiędzy tym, że oni z tym czują się źle, a z drugiej strony nie dostają tego tak jak powinni, a przecież są tacy super wyjątkowi i mają mimo to poczucie wyższości nad innymi.

Czemu akurat narcyzm stał się pana obiektem badań?

To wyszło od tego, że badałem inteligencję i zaczęło mnie interesować, jak ludzie postrzegają swoje zdolności, czy potrafią się sami dobrze ocenić. Okazało się, że te osoby narcystyczne przesadnie optymistycznie się oceniają i to mnie zainteresowało samym tym konstruktem narcyzmu. Chyba też dlatego, że z jednej strony jest to bardzo stary konstrukt w psychologii, bo już ma właściwie ponad 100 lat, a z drugiej strony dopiero teraz jest takie duże zainteresowanie badaniami narcyzmu. I te badania są dosyć nowe, więc jest to obszar, w którym jeszcze wiele można zbadać i powiedzieć. Jak już wszedłem w jeden temat, to tak on pociągnął drugi i kolejny. To sprawia, że cały czas zadaję kolejne pytania.

Czy każdy z nas ma cechy narcystyczne?

Tak. Czasami się ktoś mnie pyta jak wygląda zaburzenie. Ja badam nie zaburzenie tylko właśnie cechę narcyzmu, a cecha ma to do siebie, że każdy z nas ją ma. Tak samo jak i inne cechy takie jak neurotyczności czy ekstrawersję. Cechę narcyzmu można mieć w większym lub mniejszym stopniu. Są osoby, które mają ją bardzo niską, inne mają przeciętną, a jeszcze inne mają ją bardzo wysoką albo nawet skrajnie wysoką i wtedy mogą mieć już predyspozycje ku jakimś zaburzeniom.

Czy po otrzymaniu tej nagrody czuje się Pan narcyzem?

To jest dobre pytanie (śmiech). Muszę przyznać, że to przeszło moje oczekiwania i wyobrażenia jak duże jest zainteresowanie tą nagrodą i rzeczywiście czuję się na pewno mocno pobudzony. Jednak bardziej czuję taką pozytywną energię, że teraz mam ochotę po prostu dalej prowadzić te badania. Cieszę się, że jest to zainteresowanie i że będę mógł przekazywać wiedzę dalej.

Czy ma Pan już jakieś kolejne tematy prac?

Tak, teraz mam taki projekt, w którym badam, jak myślą osoby narcystyczne, to znaczy jak działa ich umysł. Jak przetwarzają informacje, jak działa ich pamięć i chciałbym taki model zbudować całego takiego narcystycznego umysłu. Co w myśleniu narcystycznym sprawia, że człowiek jest bardziej narcystyczny i chodzi o osoby z mocnymi cechami narcystycznymi, a nie z zaburzeniem.