Dożynki: Jak powstaje dożynkowy wieniec? Skąd wziął się taki zwyczaj?

Najważniejszym elementem święta plonów jest chleb. Drugim bardzo ważnym elementem święta plonów, mającym wieloletnią tradycję, są wieńce dożynkowe.
Czy wiecie, że tradycja wieńców dożynkowych sięga XVI wieku?

W Polsce dominowała wtedy gospodarka folwarczna, jednak niektóre źródła podają, że obchody dożynkowe zawierają ślady najstarszych obrzędów i ofiar składanych bóstwom urodzaju.

Mowa tu o zwyczaju związanym z ostatnią garścią niezżętego zboża, które po żniwach pozostawiano na pustym polu. W innej interpretacji, rolnik, ścinając ostatnią kiść zboża (tzw. dorżnięcie ostatnich kłosów zboża - stąd nazwa "dożynki"), żegnał pole znakiem krzyża i wracał do domu z wianuszkiem z ostatnich kłosów zboża, uroczyście obwieszczając tym samym koniec zbiorów. Z czasem wianuszek, nazywany plonem, zmienił się w wieniec przyozdobiony kwiatami i owocami.

Obyczaj ten miał symbolizować ciągłość wegetacji i urodzaju. Ostatnie pozostawione na polu kłosy ścinał bardzo uroczyście najlepszy żniwiarz, po czym wręczał je żniwiarkom przodownicom, aby uplotły z nich wieniec. Wieniec niosła w dom dziedzica lub włościanina najlepsza żniwiarka, czasem z pomocą innych żniwiarzy. Wieniec był przyjmowany z szacunkiem i wnoszony do domu. Potem następował poczęstunek jadłem, ustawionym na stołach na podjeździe dworskim lub w stodole. Po uczcie rozpoczynały się tańce, trwające do późnych godzin nocnych.

Dożynki były organizowane przez bogatszych gospodarzy lub szlachtę. W okresie międzywojennym zaczęto organizować dożynki parafialne, gminne i powiatowe.

Wieniec dożynkowy przechowywano w stodole lub na spichrzu, aż do następnego roku, do nowego siewu, a wykruszone z niego ziarna wsypywano do worków z ziarnem siewnym.

Dożynkowy wieniec powstaje poprzez oplecenie zbożem szkieletu konstrukcyjnego, wykonanego z wikliny lub z giętkich gałązek.

Zgodnie z tradycją do przygotowania wieńca nie używa się drutów ani metalowych konstrukcji. Wszystkie elementy łączone są ze sobą za pomocą lnianych sznurów i nici. Ramiona wieńca i inne części konstrukcyjne oplatane są kłosami zbóż.

Wieniec powinien zawierać każde zboże, które rośnie na polskiej ziemi. Zboże, które wykorzystane zostanie do wykonania wieńca, zbiera się z pól gdy jest jeszcze niedojrzałe, na wpół zielone. Jest wtedy najbardziej okazałe, ma ładny kolor i dużo ziarna. Ścina się je ręcznie, łączy w małe snopki i suszy przez kilka tygodni.

Wyplatanie wieńca jest bardzo czasochłonne. Wymaga precyzji i dużej pomysłowości. Poszczególne elementy wieńca robione są z wysuszonych ziaren zbóż, nawleczonych na nici oraz przyozdabiane wedle uznania kwiatami, ziołami, owocami, warzywami czy wstążkami. Niektórym z tych elementów przypisuje się dodatkowa symbolikę. I tak kwiaty symbolizują radość, a wstążki powiewające na wietrze - swobodę.
Nawet dziś tworzenie dożynkowego wieńca trwa kilka miesięcy; często zaczyna się już od lutego. Dożynkowy wieniec najczęściej powstaje dzięki lokalnym KGW (kołom gospodyń wiejskich), a wymaga wiele godzin pracy.

Ważnym elementem jest zwieńczenie całości, najczęściej poprzez umieszczenie na jej szczycie symboli religijnych, takich jak: krzyż, hostia, monstrancja. Początkowo pleciono wieńce w kształcie okręgu, ale z czasem pojawiły się bardziej wyszukane kształty: korony, kielichy czy serca. Powstają też wieńce zawierające symbole chrześcijańskie albo narodowe, zgodnie z przesłaniem święta plonów, które łączy w sobie tradycje kościelne oraz patriotyczne.

Piękny zwyczaj wyplatania wieńców dożynkowych zachował się do dzisiaj nie tracąc nic na aktualności. Dożynkowe wieńce powstają w wielu sołectwach i są dziełem najczęściej kilku pań, które w zgodzie z tradycją przekazywaną od pokoleń wyplatają prawdziwe dzieła sztuki.