Inwigilacja po nowemu. Komisja Europejska przeciwko, czyli… za szpiegowaniem. Jeszcze tylko kilka tygodni, żeby przekazać swój głos
Polska jest jednym z nielicznych krajów Unii Europejskiej, gdzie obowiązuje powszechna retencja (gromadzenie) danych telekomunikacyjnych.
Dane każdego. Dostęp dla służb. Kontroli brak
W praktyce oznacza to, że dane o każdym połączeniu, wiadomości i lokalizacji są przechowywane — niezależnie od tego, czy ktoś jest podejrzany o przestępstwo, czy nie.
Co gorsza, służby mogą sięgać po te dane bez wiedzy sądu i bez obowiązku informowania obywateli. Tak działa system, który zdaniem organizacji społecznych, jak Fundacja Panoptykon, tworzy idealne warunki do nadużyć.
Dane mogą dotyczyć każdego: dziennikarzy, prawników, lekarzy, aktywistów, zwykłych obywateli. A skoro system nie przewiduje kontroli, nikt nie wie, jak często i w jakim celu dane są wykorzystywane. Do tego fikcją jest – jak dowiodła sprawa Pegasusa - kontrola sądowa.
Co z prywatnością
Inaczej wygląda sytuacja w większości państw UE. W 15 z 27 krajów Unii powszechna retencja nie obowiązuje. Dane przechowywane są tylko w konkretnych przypadkach, najczęściej za zgodą sądu. Nowa koalicja rządząca, która objęła władzę w grudniu 2023 r., zapowiadała reformę służb i większą kontrolę nad ich działaniami. Do tej pory jednak nie zmieniło się nic.
W odpowiedzi na brak działań państwa, Fundacja Panoptykon rozpoczęła obywatelską akcję ochrony danych. W marcu 2025 r. jej przedstawiciele złożyli do czterech największych operatorów telekomunikacyjnych wnioski o usunięcie danych z ostatnich 12 miesięcy. Powód? Artykuł 17 RODO, który daje każdemu prawo do usunięcia danych przetwarzanych niezgodnie z prawem.
Jeśli operatorzy odmówią – a tego się spodziewają – Panoptykon zapowiada złożenie skargi do Urzędu Ochrony Danych Osobowych, a docelowo: do Trybunału Sprawiedliwości UE.
To może być przełom, który zmusi Polskę do zmiany przepisów.
Spójny projekt – ale czy dobry
W kwietniu 2025 r. Komisja Europejska ogłosiła strategię ProtectEU, w której zapowiedziała m.in. ujednolicenie zasad retencji danych w całej UE. Celem jest wypracowanie jednolitych zasad dla służb w całej Europie.
Teoretycznie dla Polski może to być szansa na wprowadzenie realnej kontroli nad służbami. Problem w tym, że skutek tych zmian może być odwrotny od oczekiwanych. Powód? W tzw. High Level Group – grupie doradczej Komisji – zasiadają wyłącznie przedstawiciele służb i policji. To oni proponują m.in. obowiązek gromadzenia metadanych z szyfrowanych komunikatorów (np. z Signala), a nawet otwarte użycie programów szpiegujących, takich jak Pegasus.
Przekaż opinię, zanim będzie za późno
Do 18 czerwca obywatele Unii Europejskiej trwać będą konsultacje w sprawie nowych przepisów. W chwili zamykania tego tekstu było ich ponad 2,9 tys. W zdecydowanej większości miażdżące wobec unijnego pomysłów:
„Prawo do prywatności jest zapisane jako prawo człowieka we wszystkich nowoczesnych demokracjach. (Art. 8 EKPC) Art. 7 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej bez zastrzeżeń popieram przestrzeganie tych praw człowieka, a zatem sprzeciwiam się zatrzymywaniu i inwigilowaniu danych bez uzasadnienia”.
„Dostęp do tylnych drzwi w dowolnej formie, przestrzeni lub kształcie stanowi rażące naruszenie RODO, nawet jeśli uważasz, że ma to na celu ochronę dzieci. Niewybrana biurokracja nie powinna mieć prawa do wytyczania drogi 400 mln osób”.
„Uważam, że Europa musi być przykładem wolności wypowiedzi i wolności osobistej, ale takie projekty prowadzone przez policję niszczą te podstawowe wartości”.
„Planowana lub obowiązująca dyrektywa UE w sprawie zatrzymywania danych przez dostawców usług w postępowaniu karnym w szczególności nakłada nieproporcjonalne obciążenie na małych deweloperów i niezależnych dostawców. Chociaż duże platformy, takie jak Google, Meta lub Amazon, mogą z łatwością utrzymać swoje własne działy ds. zgodności z przepisami, małe europejskie przedsiębiorstwa typu start-up, twórcy otwartego oprogramowania lub niezależne platformy społecznościowe po prostu nie dysponują zasobami umożliwiającymi wypełnianie złożonych obowiązków w zakresie przechowywania, dokumentacji i sprawozdawczości”.
Opinie przekazywać można internetowo pod adresem: https://ec.europa.eu/info/law/better-regulation/have-your-say/initiatives/14680-Impact-assessment-on-retention-of-data-by-service-providers-for-criminal-proceedings-_pl
