Jak modernizować zabytki zgodnie z prawem? Najważniejsze zasady

"Piękne, Trwałe, Użyteczne. Poradnik efektywności energetycznej zabytkowych domów mieszkalnych" to rozbudowane kompendium, które łączy w sobie wiedzę konserwatorską, architektoniczną i środowiskową. Publikacja pokazuje, że modernizacja zabytku nie musi być konfliktem między tradycją a nowoczesnością - przeciwnie, może być szansą na zrównoważony rozwój i świadome zarządzanie dziedzictwem.

- W ciągle zmieniającym się świecie zabytki są punktami odniesienia, swoistymi kotwicami. Dzięki swojej rozpoznawalności budują poczucie przynależności do danego miejsca i czasu - pisze w nim Marlena Happach, architektka, urbanistka, dyrektorka Narodowego Instytutu Dziedzictwa.

I podkreśla, że zabytki warto modernizować również ze względów klimatycznych:

- Najbardziej ekologiczny budynek to ten, który już istnieje. Koszt zużytych do jego budowy materiałów i zasobów został już poniesiony.

Czytaj także: Warto inwestować w zabytki. To się opłaca bardziej, niż myślisz

Poradnik już na wstępie rozbraja powszechne mity dotyczące nieruchomości historycznych. Zamiast traktować je jako problematyczne, kosztowne i trudne w utrzymaniu, autorzy zachęcają do postrzegania ich jako wartościowego zasobu - kulturowego, estetycznego, społecznego i ekonomicznego.

- Ubolewam nad tym, że bycie właścicielem zabytku w Polsce jest postrzegane z założenia jako problem (...) Pod względem ekonomicznym modernizacja w krótkiej perspektywie może być bardziej kosztowna - tutaj korzyści przychodzą z czasem - podkreśla Marlena Happach.

Autorzy wyjaśniają, czym właściwie jest zabytek, jak zróżnicowane mogą być jego formy i jak wygląda jego sytuacja prawna. Cenne jest zwłaszcza podkreślenie, że budynkiem historycznym może być również obiekt stosunkowo młody, jeśli tylko niesie znaczącą wartość dla miejsca i społeczności.

Podręcznik kompleksowo przeprowadza czytelnika przez cały proces planowania i realizacji modernizacji. Wyraźnie zaznaczone etapy - od diagnozy stanu technicznego po zarządzanie budynkiem po remoncie - sprawiają, że poradnik sprawdzi się zarówno dla indywidualnych właścicieli, jak i zarządców większych obiektów.

Znajdziemy też wskazówki dotyczące współpracy z konserwatorami, czy koniecznych analiz (termowizyjnych, materiałowych, prawnych). Autorzy podkreślają również wagę "zasady 6R", która pomaga podejmować decyzje zgodne z ideą zrównoważonego rozwoju: od rethink, przez reuse, aż po recycle.

W publikacji znalazły się również przykłady zrealizowanych modernizacji, które pokazują konkretne techniki, materiały, błędy, których uniknięto, oraz decyzje konstrukcyjne wpływające na efektywność energetyczną.

- Myślenie konserwatorskie jest w dużej mierze zbieżne z tradycyjnym myśleniem gospodarskim. Niestety jest ono dziś wypierane przez działania uproszczone i pójście na łatwiznę. Proste rozwiązania są w krótkiej perspektywie tańsze w realizacji, mogą jednak przynieść opłakane skutki - pisze Michał Krasucki historyk sztuki i varsavianista.

Rozdziały dotyczące elementów budynku - ścian, dachu, okien, instalacji i wentylacji - omawiają najczęstsze problemy zabytkowych konstrukcji oraz zestawiają możliwe rozwiązania z konkretnymi konsekwencjami.

Autorzy nie ograniczają się jedynie do technologii współczesnych. Równą uwagę poświęcają tradycyjnym materiałom: glinie, wapnu, drewnu czy słomie, wskazując ich naturalne właściwości i zgodność z "oddychającą" strukturą zabytków. Jednocześnie odnawialne źródła energii - fotowoltaika, turbiny wiatrowe czy małe instalacje wodne - zostały przedstawione w sposób realistyczny, z uwzględnieniem wymogów konserwatorskich i ograniczeń konstrukcyjnych.

Autorzy zwracają także uwagę na otoczenie budynku, bo jego kontekst jest równie ważny, co sam obiekt.

- Zabytki to nie tylko pojedyncze budynki, to również całe założenia, w tym krajobrazowe - podkreśla Natalia Budnik, architektka dla krajobrazu.

Poradnik jest dostępny bezpłatnie, na stronie Fundacji 8Marca