Kaznodzieja czy tyran? Prawdziwe oblicze Chomeiniego

Ruhollah Musawi Chomeini urodził się 17 maja 1900 roku (niektóre źródła podają 24 września 1902) w Chomejnie, w rodzinie szyickich duchownych, której przodkowie wyemigrowali z północnych Indii do Persji w XVIII wieku. Jego dziadek, Ahmad Hindi, był wpływową postacią religijną, a rodzinne tradycje głęboko ukształtowały przyszłego przywódcę.

Już jako młody chłopiec Chomeini pobierał nauki religijne, zgłębiając tajniki szyizmu oraz filozofii islamskiej. W wieku 27 lat uzyskał tytuł mujtahida, uprawniający do samodzielnego wydawania orzeczeń religijnych.

W latach 40. XX wieku rozpoczął działalność nauczycielską i kaznodziejską w mieście Qom, gdzie szybko zdobył uznanie jako wybitny teolog i myśliciel. Jego nauki łączyły tradycyjną pobożność z radykalną krytyką zachodniej modernizacji, którą uważał za zagrożenie dla tożsamości islamskiej. Chomeini już wtedy podkreślał, że "Islam jest polityką", a duchowni powinni aktywnie kształtować życie społeczne i państwowe.

Chomeini zyskał ogólnokrajową sławę w latach 60., gdy otwarcie sprzeciwił się reformom szacha Mohammada Rezy Pahlawiego. Potępiał świeckie sądownictwo, koedukację, podatki dla niemuzułmanów i zachodnie wpływy, które – jego zdaniem – niszczyły tradycyjne wartości.

W 1963 roku, po ostrej krytyce planów emancypacji kobiet i innych reform, został aresztowany, a rok później zmuszony do opuszczenia Iranu. Lata emigracji spędził w Turcji, Iraku (w An-Nadżaf) oraz we Francji, skąd prowadził działalność opozycyjną.

W tym czasie jego przesłanie rozchodziło się po kraju dzięki kasetom, ulotkom i kazaniom przemycanym do Iranu. Chomeini konsekwentnie budował własny autorytet, łącząc w jednym ruchu religijnych konserwatystów, reformatorów i świeckich przeciwników szacha. Z czasem stał się symbolem oporu wobec władzy.

W styczniu 1979 roku szach opuścił Iran, a Chomeini triumfalnie powrócił do ojczyzny 1 lutego, witany przez miliony zwolenników. 11 lutego 1979 roku armia ogłosiła neutralność, a reżim Bakhtiara upadł.

Chomeini natychmiast powołał własny rząd z Mehdi Bazarganem na czele, ogłaszając, że "od tej pory to rząd Boga, a nie ludzi" – nieposłuszeństwo wobec jego decyzji uznawał za "bluźnierstwo".

W marcu 1979 roku odbyło się referendum, w którym 98% głosujących opowiedziało się za zniesieniem monarchii i ustanowieniem republiki islamskiej. Nowa konstytucja, przyjęta w grudniu 1979 roku, wprowadziła zasadę "velayat-e faqih" – rządów uczonego prawnika, czyniąc Chomeiniego Najwyższym Przywódcą Iranu. To on miał decydujący głos w sprawach państwowych, religijnych i wojskowych.

Chomeini stworzył unikalną koncepcję politycznego islamu, która połączyła religię z władzą państwową. Jego wizja opierała się na przekonaniu, że tylko duchowni są w stanie zapewnić sprawiedliwość i moralność w społeczeństwie.

W praktyce oznaczało to wprowadzenie szariatu jako podstawy prawa, zakaz alkoholu, ścisłą segregację płci, obowiązek noszenia hidżabu przez kobiety oraz cenzurę kultury i mediów.

Chomeini uważał, że "suwerenność należy wyłącznie do Boga", a wszelkie prawa muszą być zgodne z zasadami islamu. Jego rządy przyniosły radykalną islamizację edukacji, sądownictwa i życia codziennego. Wprowadził także instytucje takie jak Rada Strażników, Sąd Rewolucyjny czy Gwardia Rewolucyjna, które do dziś stanowią filary irańskiego systemu politycznego.

Lata rządów Chomeiniego naznaczone były dramatycznymi wydarzeniami. W 1980 roku wybuchła wojna iracko-irańska, która trwała osiem lat i pochłonęła setki tysięcy ofiar. Chomeini określił ją jako "świętą obronę" i mobilizował społeczeństwo do walki pod hasłem obrony rewolucji.

W tym samym czasie reżim brutalnie tłumił opozycję – od lewicowców, przez liberałów, po mniejszości religijne. W 1988 roku ajatollah wydał rozkaz masowych egzekucji więźniów politycznych, których liczba szacowana jest na od 1,4 tys. do nawet 30 tys. osób.

Chomeini zbudował wokół siebie kult jednostki. W latach 70. w Iranie krążyły legendy o jego cudach, a nawet o jego twarzy widocznej w pełni księżyca. Po śmierci w 1989 roku żałoba ogarnęła cały kraj – w pogrzebie uczestniczyły miliony ludzi, a państwo ogłosiło 40 dni żałoby narodowej.

Chomeini nie był tylko politykiem – był przede wszystkim duchowym przywódcą, który nadał Iranowi nową tożsamość. Jego interpretacja szyizmu, oparta na niepodzielnej władzy duchowieństwa, do dziś kształtuje irańską politykę i społeczeństwo. Stworzył system, w którym Najwyższy Przywódca ma władzę większą niż prezydent czy parlament, a religia przenika wszystkie aspekty życia.

Jego dziedzictwo to także trwały konflikt z Zachodem, zwłaszcza ze Stanami Zjednoczonymi i Arabią Saudyjską. Chomeini był inspiracją dla ruchów islamistycznych w całym świecie muzułmańskim, a jego idee wywołały debatę o roli religii w polityce.

Współczesny Iran nadal opiera się na modelu państwa teokratycznego, w którym Najwyższy Przywódca – od 1989 roku ajatollah Ali Chamenei – zachowuje pełnię władzy. Chomeini pozostaje postacią czczoną przez zwolenników i znienawidzoną przez przeciwników. Jego portrety wiszą w szkołach, urzędach i meczetach, a jego nauki są obowiązkowym elementem edukacji.