Kobieta, która uwiodła króla. Historia Barbary Radziwiłłówny

Rodzinne korzenie i środowisko wychowania

Barbara Radziwiłłówna przyszła na świat 6 grudnia 1520 roku, w rodzinie jednego z najpotężniejszych rodów Wielkiego Księstwa Litewskiego – Radziwiłłów. Jej ojcem był Jerzy Radziwiłł, hetman wielki litewski i kasztelan wileński, dysponujący ogromnym majątkiem i wpływami politycznymi.

Matką Barbary była Barbara z Kołów, pochodząca z cenionej rodziny szlacheckiej na Rusi Halickiej. To właśnie po matce młoda Barbara odziedziczyła imię, które w przyszłości miało stać się symbolem tragicznej miłości i królewskiej legendy.

Mimo bogactwa i pozycji, w jakiej znajdowała się rodzina Radziwiłłów, życie Barbary w dzieciństwie nie było przesycone luksusem w dzisiejszym rozumieniu. Dwór magnacki, choć okazały, rządził się surowymi, często średniowiecznymi obyczajami.

Wychowanie dziewczyny było podporządkowane tradycjom, które kładły nacisk na przygotowanie jej do roli posłusznej żony i zaradnej gospodyni. Nie przewidywano dla niej edukacji na poziomie filozoficznym czy humanistycznym, typowej dla renesansowych elit europejskich, lecz skupiano się na praktycznych umiejętnościach domowych i dworskich.

W tym kontekście Barbara uczyła się haftu, zarządzania służbą oraz podstaw etykiety, choć jej świat pozostawał raczej prowincjonalny i odległy od dworskich salonów Krakowa czy Wiednia. Jej wychowanie było raczej osadzone w tradycji litewskiej magnaterii, gdzie obowiązywały rygorystyczne normy i surowa dyscyplina.

Codzienność i charakter młodej Barbary

Wielki dom Radziwiłłów w Wilnie, gdzie Barbara spędzała dzieciństwo, był miejscem przestronnym i wygodnym, choć nie pozbawionym rygoru. Komnaty były bogato urządzone, z kobiercami i kołdrami z drogocennych materiałów, co świadczyło o wysokim statusie rodziny. Mimo to, życie codzienne nie przypominało bajkowej sielanki – surowe obyczaje i wymagania stawiały przed młodą dziewczyną wiele wyzwań.

Barbara dbała o higienę osobistą, co było wówczas rzadkością, i cechowała się smukłą, proporcjonalną sylwetką. Badania kości wykazały, że była prawdopodobnie wyższa niż przeciętna kobieta swoich czasów. Jej uroda, podkreślana przez współczesnych, była uważana za niezwykłą – pełne, równe zęby i harmonijne rysy twarzy budziły podziw i zazdrość.

Charakter Barbary kształtował się w atmosferze rodzinnej, gdzie wykazywała się pogodą ducha, towarzyskością i zamiłowaniem do zabawy. Pisała barwne listy, świadczące o jej inteligencji i dobrej znajomości języka polskiego. Była katoliczką, choć nie fanatyczną; wykazywała raczej postawę tolerancyjną wobec innych wyznań, co wyróżniało ją spośród wielu ówczesnych arystokratek.

Wychowanie Barbary obejmowało także naukę kokieterii i rozumienia męskiej natury, co w późniejszym życiu miało ogromne znaczenie. Potrafiła oceniać ludzi i sytuacje z własnej perspektywy, była silną osobowością, a jednocześnie wrażliwą na krzywdę innych. Jej niechęć do przemocy i gwałtu świadczy o głębokiej empatii i moralności.

Pierwsze małżeństwo i droga na dwór królewski

W młodości Barbara wyszła za mąż za Stanisława Gasztołda, wojewodę nowogródzkiego, co było zgodne z ówczesnymi zwyczajami zawierania małżeństw między magnackimi rodami. Małżeństwo to trwało jednak krótko – Gasztołd zmarł po kilku latach, pozostawiając Barbarę młodą wdową. Ten okres jej życia był przełomowy, ponieważ powrót do rodzinnego Wilna umożliwił jej ponowne wejście do centrum litewskiej magnaterii.

W Wilnie Barbara mieszkała pod opieką brata, Mikołaja Radziwiłła, zwanego Rudym, który pełnił ważną funkcję marszałka wielkiego litewskiego. To właśnie w tym czasie los zetknął ją z młodym królewiczem Zygmuntem Augustem. Ich związek, początkowo skryty i kontrowersyjny, miał ogromne znaczenie dla historii Polski i Litwy.

Wybrana bibliografia:

·       Besala J., Barbara Radziwiłłówna i Zygmunt August, Świat Książki, 2007.

·       Kuchowicz Z., Barbara Radziwiłłówna, Wydawnictwo Łódzkie, 1989.

·       Janicki K., Damy złotego wieku, Kraków 2021.