Konin: Miasto z czasów "Ziemi obiecanej". Historia, kultura i spacer

Tematem przewodnim całego cyklu są różne grupy etniczne w "Ziemi obiecanej" i dziedzictwo kulturowe Konina. W programie przewidziano spacery historyczne, prelekcję i wystawy. Na wszystkie wydarzenia wstęp wolny. Pierwszym wydarzeniem w cyklu był spacer historyczny pt. "Synagoga: świątynia Księgi – spacer żydowskimi śladami". Alejkami starej części Konina grupę ponad 60 osób poprowadził Damian Kruczkowski, dyrektor Miejskiej Biblioteki Publicznej w Koninie.  Tytuł nawiązywał do znaczenia synagogi jako miejsca nie tyle świętego dla Żydów poprzez obecność zwojów Tory, które nadają jej duchowe znaczenie. Jak podkreślał Kruczkowski, po ich wyniesieniu z budynku, miejsce traci funkcję sakralną, pozostając świadectwem historii i pamięci.

Spacer rozpoczął się przy dawnej synagodze przy obecnej ul. Mickiewicza, zbudowanej w latach 1825–1829. Tam uczestnicy wysłuchali opowieści o obecności Żydów w Koninie, która sięga znacznie dalej niż XIX wiek. Kolejnym przystankiem był plac Zamkowy i kamienica, w której mieszkał ostatni rabin Konina Jakub Lipszyc (Jakób Liebschütz), zamordowany przez Niemców w 1942 roku. Rabin wspomniany został jako człowiek wielkiej mądrości i dialogu. Jednym z najbardziej dramatycznych momentów jego życia było palenie ksiąg żydowskich przez Niemców. W bibliotece przy ul. Dworcowej znajduje się obraz Bajana przedstawiający to wydarzenie.

W czasie wędrówki przypomniano, że przed wybuchem II wojny światowej ponad 30% zakładów rzemieślniczych w Koninie należało do żydowskich mieszkańców. Byli to m.in. tapicer Lipszyc czy kuśnierz Mojżesz Abram Ejzen, którego syn został adwokatem. Żydzi prowadzili tartaki, młyny, sklepy, drukarnię. Spacerowicze zobaczyli także zachowane do dziś kuczki, czyli drewniane przybudówki służące do obchodzenia Święta Sukot. Jedna z nich znajduje się w domu rabina przy placu Zamkowym, a kolejna przy ul. Krzywej, która była kolejnym przystankiem dla grupy.

Zatrzymano się również przy Domu Zemełki, gdzie 22 września 1939 roku doszło do publicznej egzekucji. Symboliczne miejsce na mapie miasta przypomina o tragedii tamtych dni. Jednym z ciekawszych momentów spaceru była historia mezuzy, znalezionej przy remoncie budynku przy ul. 3 Maja ponad 50 lat temu, a w 2021 roku przekazanej do konińskiej biblioteki. Mezuza to niewielki pojemniczek przytwierdzany do framugi drzwi w żydowskich domach zawierający zwinięty pergamin z ręcznie zapisanymi fragmentami Tory, które przypominają o miłości do Boga i obowiązku przestrzegania Jego przykazań.

Spacer zakończył się przy dawnym gimnazjum żydowskim przy ul. Wodnej, gdzie wspomniano m.in. prof. Józefa Lewandowskiego (Izaak Lipszyc) i nauczycielkę Janinę Ryczke. Uczestnicy usłyszeli również opowieść o Mojsze Kapłanie – właścicielu pierwszego konińskiego kina i posiadłości na Glince, dzięki któremu odkryto tam pokłady węgla brunatnego. Wśród ważnych żydowskich mieszkańców Konina wspominano m.in. Frankę Beatus i dra Michała Strykowskiego – powstańców Getta Warszawskiego, Rywkę Glanc – uczestniczkę powstania w getcie częstochowskim, Juliusza Fromma – wynalazcę prezerwatywy czy Leopolda Infelda – przyjaciela Einsteina. Wspomniano również o Magdalenie Leszczyńskiej-Ejzen i jej córce Marii. Grupa spacerowa mogła posłuchać opowieści o ich wojennych i powojennych losach, jak również o przyjaźni Marii z Hanną Krall, która zaowocowała pojawieniem się Marii na kartach opowiadań Krall.

Damian Kruczkowski ukazał mozaikę kulturową Konina sprzed stu lat, gdy osoby różnych wyznań i religii pełniły funkcje reprezentacyjne w mieście. – Konin był wówczas tyglem kulturowym. Nie ma wzmianki, by te wyznania żyły w wielkiej niezgodzie. To z pewnością nie była idylla, ale co do zasady nie pojawiały się takie sytuacje jak pogromy czy pobicia – mówił.

W dawnym Koninie w ciągu roku można było usłyszeć modlitwy i pieśni w różnych językach. W połowie XIX wieku mieszkało tu ok. 2 tysiące Żydów, a na początku XX wieku stanowili oni połowę mieszkańców miasta. Żydowską historię Konina można poznać dzięki takim książkom (które można wypożyczyć w konińskiej bibliotece) jak „Uporczywe echo” Theo Richmonda czy „Cztery dni w Atlantydzie” Józefa Lewandowskiego, na podstawie której Andrzej Moś nakręcił film.

Kolejne wydarzenia w cyklu OD(NOWA) Reymont:

• Spacer historyczny: „Z Reymontem u Reymonda w Koninie – śladami konińskich fabrykantów” zaplanowany na 11 sierpnia 2025 r. (poniedziałek), godz. 11:00 → start: Pałac Reymonda, ul. Wojska Polskiego 7
• Prelekcja historyczna: „Historia rodu Reymondów” zaplanowana na 19 sierpnia 2025 r. (wtorek), godz. 17:00 Pałac Reymonda, ul. Wojska Polskiego 7
• Wystawy w MBP w Koninie od 20 sierpnia 2025 r.: - „Różne grupy etniczne w Ziemi obiecanej Reymonta i historia wielokulturowego Konina” - „Historia przemysłowego Konina w duchu Ziemi obiecanej Władysława Reymonta”.

Fot. MBP w Koninie