Książęta z Tower. Ich los do dziś pozostaje tajemnicą

Narodziny i wczesne lata księcia

Ryszard z Shrewsbury przyszedł na świat 17 sierpnia 1473 roku w klasztorze dominikanów w Shrewsbury jako szóste dziecko i drugi syn króla Edwarda IV oraz Elżbiety Woodville. Jego narodziny wzmocniły dynastię York, dając królowi drugiego męskiego spadkobiercę po starszym bracie Edwardzie, księciu Walii. Już w niemowlęctwie Ryszard został wciągnięty w skomplikowaną grę polityczną epoki, gdy ojciec planował jego przyszłość zgodnie z potrzebami korony.

28 maja 1474 roku, mając zaledwie 9 miesięcy, Ryszard otrzymał tytuł księcia York. Był to moment przełomowy, gdyż od tej pory nadawanie tego tytułu drugiemu synowi panującego monarchy stało się angielską tradycją, trwającą do dziś. Rok później, 18 kwietnia 1475 roku, został pasowany na rycerza, a w maju tego samego roku uhonorowano go Orderem Podwiązki.

Dzieciństwo Ryszarda upływało w atmosferze względnego spokoju i prosperity panowania Edwarda IV. Król, po zwycięstwie nad Henrykiem VI i zakończeniu pierwszej fazy wojny Dwóch Róż, cieszył się stabilną władzą i mógł planować długoterminowe sojusze dynastyczne dla swoich dzieci. Ryszard wraz z rodzeństwem otrzymał staranne wykształcenie odpowiednie dla członków rodziny królewskiej, przygotowujące go do przyszłych obowiązków w służbie korony.

Małżeństwo polityczne z Anne de Mowbray

Gdy Ryszard miał zaledwie 2 lata, jego ojciec rozpoczął negocjacje jednego z najważniejszych sojuszy dynastycznych epoki. W styczniu 1476 roku zmarł Jan de Mowbray, 4. książę Norfolk, pozostawiając jedyną spadkobierczynią swoją małoletnią córkę Anne. Dziewczynka odziedziczyła ogromne posiadłości Norfolk, które natychmiast wzbudziły zainteresowanie Edwarda IV jako potencjalne wzmocnienie władzy królewskiej.

W ramach przygotowań do małżeństwa, 12 czerwca 1476 roku Ryszard otrzymał tytuł hrabiego Nottingham, a 7 lutego 1477 roku został dodatkowo uhonorowany tytułami księcia Norfolk oraz hrabiego Warenne. Te nominacje miały przygotować go do przejęcia kontroli nad posiadłościami żony po zawarciu małżeństwa. Papieska dyspensa na związek została uzyskana 12 maja 1477 roku, ponieważ dzieci były spokrewnione w trzecim i czwartym stopniu oraz zbyt młode na ważny związek według prawa kanonicznego.

15 stycznia 1478 roku w kaplicy św. Szczepana w Westminster odbyła się ceremonia zaślubin 4-letniego Ryszarda z 6-letnią Anne de Mowbray. Małżeństwo, choć zawarte między dziećmi, miało ogromne znaczenie polityczne i ekonomiczne dla korony angielskiej. Anne wniosła do związku jedne z najbogatszych posiadłości w Anglii, znacznie wzmacniając pozycję finansową młodego księcia i całej dynastii York.

Małżeństwo trwało zaledwie niecałe 4 lata. Anne de Mowbray zmarła 19 listopada 1481 roku w Greenwich, pozostawiając 8-letniego wdowca. Zgodnie z prawem, jej posiadłości powinny byli odziedziczyć prawowici spadkobiercy – William, wicehrabia Berkeley oraz Jan, lord Howard. Jednak Edward IV nie zamierzał zrezygnować z bogatych dóbr Norfolk i w styczniu 1483 roku przekonał parlament do uchwalenia aktu, który przekazywał posiadłości Mowbray Ryszardowi dożywotnio.

Śmierć ojca i walka o sukcesję

9 kwietnia 1483 roku niespodziewanie zmarł Edward IV, zmieniając radykalnie sytuację polityczną w królestwie. Starszy brat Ryszarda, 12-letni Edward, książę Walii, został proklamowany królem jako Edward V, a sam Ryszard automatycznie stał się następcą tronu. Regencję nad małoletnim królem objął ich stryj Ryszard, książę Gloucester, doświadczony dowódca wojskowy i jeden z najbardziej zaufanych braci zmarłego monarchy.

Królowa wdowa Elżbieta Woodville, obawiając się o bezpieczeństwo swojej rodziny, schroniła się w kwietniu 1483 roku w sanktuarium opactwa Westminster wraz z młodszymi dziećmi, w tym z Ryszardem. Jej obawy okazały się uzasadnione, gdy książę Gloucester aresztował członków jej rodziny i przejął pełną kontrolę nad osobą młodego króla. Edward V został przewieziony do Tower of London pod pretekstem przygotowań do koronacji.

19 maja 1483 roku Edward V został umieszczony w apartamentach Tower. W czerwcu książę Gloucester poprosił o wydanie także Ryszarda, argumentując potrzebą połączenia braci przed koronacją. Królowa wdowa, znajdująca się w beznadziejnej sytuacji, była zmuszona wydać także młodszego syna. 16 czerwca 1483 roku 9-letni Ryszard dołączył do brata w Tower, nie wiedząc, że nigdy już stamtąd nie wyjdzie.

Detronizacja i ostatnie ślady książąt

Sytuacja dramatycznie zmieniła się 25 czerwca 1483 roku, gdy parlament uchwalił akt Titulus Regius, który ogłaszał obu braci za nieprawych. Podstawą tej decyzji było zeznanie duchownego, prawdopodobnie Roberta Stillingtona, biskupa Bath i Wells, który twierdził, że Edward IV zawarł wcześniejsze małżeństwo z lady Eleanor Talbot w 1461 roku. Ponieważ Eleanor żyła jeszcze w 1464 roku, gdy Edward poślubił Elżbietę Woodville, drugie małżeństwo zostało uznane za bigamię, a wszystkie dzieci z tego związku za nieprawe.

W wyniku tej decyzji książę Gloucester został koronowany jako Ryszard III, a Edward V i Ryszard z Shrewsbury zostali usunięci z linii sukcesyjnej. Chłopcy pozostali w Tower, który formalnie był rezydencją królewską, ale faktycznie stali się więźniami swojego stryja. Początkowo byli czasami widywani w ogrodach Tower, jednak po lecie 1483 roku zniknęli z pola widzenia na zawsze.

Już jesienią 1483 roku powszechnie wierzono, że książęta zostali zamordowani. Oskarżenia skierowano głównie przeciwko Ryszardowi III, choć historycy wskazują także innych potencjalnych sprawców, w tym Henryka Stafforda, 2. księcia Buckingham, czy późniejszego Henryka VII. Thomas More opisał, że książęta zostali uduszeni poduszkami podczas snu, a jego relacja stała się podstawą sztuki Williama Shakespeare’a "Ryszard III".

Poszlaki i teorie

W 1674 roku robotnicy przebudowujący schody w Tower odkryli szczątki dwójki dzieci. Cztery lata później, na rozkaz króla Karola II, kości zostały umieszczone w urnie w opactwie Westminster z imionami Edwarda i Ryszarda. Badanie szczątków przeprowadzone w 1933 roku wykazało, że należały do dwójki szczupłych dzieci: pierwszego w wieku 12-13 lat, drugiego w wieku 9-11 lat. Eksperci uznali, że dowody wskazujące na tożsamość kości są "tak przekonujące, jak tylko można sobie życzyć".

Jednak kolejne badania z lat 1955-1987 wzbudzały wątpliwości co do ostatecznej identyfikacji szczątków. Historyk Wilton M. Krogman z Uniwersytetu Pensylwanii stwierdził, że "szkielety pochowane w opactwie Westminster nie mogą być kategorycznie i bezspornie zidentyfikowane jako szczątki synów Edwarda IV". W 1789 roku w kaplicy św. Jerzego w Windsorze odkryto również trumny dwójki dzieci, których tożsamość pozostaje nieznana.

Intrygującym wątkiem w historii Ryszarda była postać Perkina Warbecka, młodego Flamanda, który w 1491 roku w Cork ogłosił się tym księciem. Warbeck twierdził, że uciekł z Tower i przez lata ukrywał się przed prześladowcami. Przez następne sześć lat podróżował po Europie, uzyskując uznanie wielu monarchów, w tym Maksymiliana I Habsburga i Jakuba IV Szkockiego, jako "Ryszard IV" angielski. Jego sprawę poparła nawet Małgorzata York, ciotka prawdziwego Ryszarda.

Po nieudanej inwazji na Anglię w 1497 roku Warbeck został schwytany i uwięziony w Tower. Ostatecznie przyznał się do oszustwa i został stracony po próbie ucieczki. Henryk VII zadbał o to, by jego pretensje zostały zdyskredytowane, choć niektórzy historycy nadal uważają, że mogło w nich być ziarno prawdy.