"Kursk". Największa katastrofa w historii rosyjskiej floty atomowej

Gigant rosyjskiej floty

K-141 Kursk należał do klasy okrętów podwodnych projektu 949A Antiej i stanowił jedną z najnowocześniejszych jednostek rosyjskiej marynarki wojennej w latach dziewięćdziesiątych. Okręt o długości 155 metrów i szerokości 18,2 metra posiadał wyporność 16 400 ton w zanurzeniu, co czyniło z niego jednego z największych okrętów podwodnych na świecie. Podwójny kadłub oraz gumowe pokrycie miały zapewniać mu wyjątkową odporność i utrudniać wykrycie przez systemy sonarowe przeciwnika.

Jednostka napędzana była przez dwa reaktory jądrowe trzeciej generacji o łącznej mocy 380 megawatów, które umożliwiały poruszanie się pod wodą z prędkością maksymalną 32 węzłów. Kursk otrzymał uzbrojenie w 24 pociski manewrujące Granit zdolne do niszczenia amerykańskich lotniskowców oraz 28 torped różnych typów. Okręt wszedł do służby w 1994 roku i przez kolejne lata prowadził głównie działalność szkoleniową na wodach arktycznych.

10 sierpnia 2000 roku Kursk opuścił bazę w Siewiermorsku i wyruszył na akwen ćwiczebny położony około 135 kilometrów na północny wschód od Murmańska. Warunki pogodowe były korzystne, a przygotowania techniczne okrętu zostały zakończone zgodnie z procedurami. Nikt nie spodziewał się, że rutynowe ćwiczenia zakończą się największą katastrofą rosyjskiej floty w czasach pokoju.

Seria eksplozji i zatonięcie okrętu

12 sierpnia 2000 roku o godzinie 11:28 czasu moskiewskiego, podczas przygotowań do wystrzału ćwiczebnej torpedy typu 65-76 Kit, nastąpiła pierwsza eksplozja w przedziale torpedowym Kurska.

Według ustaleń śledztwa prowadzonego przez emerytowanego admirała Walerija Riazancewa, do wybuchu doszło w wyrzutni numer cztery w wyniku wycieku nadtlenku wodoru z systemu napędowego torpedy. Zanieczyszczone powietrze dostało się do zbiornika utleniacza przez niedomknięty zawór, powodując gwałtowny rozkład chemiczny połączony z wydzielaniem ciepła.

Pierwsza eksplozja spowodowała natychmiastowe zalanie pierwszego przedziału oraz śmierć większości znajdujących się tam marynarzy. Fala uderzeniowa uszkodziła także drugi przedział, gdzie znajdowało się centrum dowodzenia okrętu, kontuzjując oficerów i uniemożliwiając wydanie rozkazów ratunkowych. Kursk utracił napęd i zaczął opadać na dno siłą bezwładności.

Około 135 sekund po pierwszej eksplozji, gdy dziób okrętu uderzył w dno morskie na głębokości 108 metrów, nastąpił drugi wybuch o znacznie większej sile. Eksplozja siedmiu głowic bojowych torped w przedziale torpedowym spowodowała wyrwanie dwumetrowej dziury w kadłubie. Potężna eksplozja została zarejestrowana przez stacje sejsmiczne w Norwegii jako trzęsienie ziemi o magnitudzie 4,2 stopnia.

W wyniku drugiej eksplozji zginęła większość załogi okrętu, ale 23 marynarzy z ostatnich przedziałów zdołało przetrwać początkowy moment katastrofy. Ocaleni marynarze zgromadzili się w dziewiątym przedziale, najdalej położonym od miejsca wybuchu, i przygotowali się do długiego oczekiwania na pomoc ratunkową. Kapitan-lejtnant Dmitrij Kolesnikow sporządził listę ocalałych oraz zapisał dramatyczne słowa o ich sytuacji.

Chaotyczna akcja ratunkowa

Załoga krążownika Piotr Wielki wykryła wrak Kurska dopiero o godzinie 4:50 13 sierpnia, ponad siedemnaście godzin po katastrofie. Oficjalnie rosyjskie dowództwo floty poinformowało o wypadku dopiero następnego dnia, początkowo ukrywając prawdziwą skalę tragedii. Okręt ratowniczy Michaił Rudnicki dotarł na miejsce katastrofy około godziny 9:00 i rozpoczął przygotowania do spuszczenia batyskafu ratunkowego AS-34.

Pierwsze próby dotarcia do wraku zakończyły się niepowodzeniem z powodu uszkodzeń przestarzałego rosyjskiego sprzętu ratunkowego. Batyskaf AS-34 został poważnie uszkodzony podczas drugiej próby zejścia, a jego naprawa wymagała części zamiennych z innego batyskafu AS-32. Pogarszające się warunki pogodowe oraz silne prądy morskie dodatkowo utrudniały operację ratunkową.

Przez cały czas trwania akcji państwa NATO oferowały pomoc w ratowaniu załogi Kurska. Wielka Brytania była gotowa wysłać swój nowoczesny batyskaf ratunkowy LR5, Norwegia oferowała doświadczonych nurków głębinowych, a Stany Zjednoczone dysponowały zaawansowanym sprzętem do operacji podwodnych.

Prezydent Władimir Putin oraz dowództwo rosyjskiej floty kategorycznie odrzucały zagraniczną pomoc, powołując się na kwestie bezpieczeństwa narodowego i ochronę tajemnic wojskowych.

Dopiero 17 sierpnia, po pięciu dniach bezskutecznych prób, rosyjskie władze zgodziły się na udział zagranicznych ekip w operacji ratunkowej. Na Morze Barentsa dotarł norweski statek Normand Pioneer z brytyjskim batyskafem LR5 oraz zespołem norweskich nurków. 21 sierpnia norwescy ratownicy zdołali otworzyć właz awaryjny Kurska, ale zastali już tylko ciała wszystkich członków załogi.

Następstwa katastrofy i ustalenie przyczyn

Tragedia Kurska stała się pierwszą poważną porażką Władimira Putina jako prezydenta Rosji i wywołała ogromne oburzenie rosyjskiego społeczeństwa. Rodziny zmarłych marynarzy publicznie krytykowały spóźnioną reakcję władz oraz odrzucenie zagranicznej pomocy, która mogła uratować ocalałych. Szczególnie dramatyczne były sceny z udziałem matek żeglarzy, które oskarżały rząd o bezczynność i kłamstwa.

Rosyjskie śledztwo oficjalnie uznało za przyczynę katastrofy eksplozję torpedy ćwiczebnej spowodowaną wyciekiem nadtlenku wodoru. Komisja śledcza stwierdziła, że obsługa wyrzutni była niedoszkolona i nie posiadała właściwych instrukcji obsługi torped z silnym utleniaczem. Od wcielenia Kurska do służby nie przeprowadzono ani jednego strzelania torpedami tego typu, co przyczyniło się do błędów w procedurach.

Wrak Kurska został podniesiony z dna Morza Barentsa w październiku 2001 roku przy użyciu holenderskiego statku podnoszącego Mammoet wraz z zespołem specjalistów z Norwegii. Operacja podniesienia wraku o masie około 12 tysięcy ton była najcięższą tego typu akcją w historii. Okręt został następnie odholowany do suchego doku w Roslyakowie, gdzie przeprowadzono szczegółowe badania przyczyn katastrofy oraz zidentyfikowano ciała wszystkich członków załogi.

Część ekspertów do dziś kwestionuje oficjalne ustalenia rosyjskiego śledztwa, wskazując na możliwość kolizji z okrętem podwodnym NATO lub innych przyczyn zewnętrznych. Niektóre materiały ze śledztwa pozostają utajnione, co budzi spekulacje na temat rzeczywistych okoliczności tragedii. Czy prawda o katastrofie Kurska zostanie kiedyś w pełni ujawniona, czy na zawsze pozostanie jedną z największych tajemnic rosyjskiej floty?