Matki, którym historia odebrała wszystko

W obydwu przypadkach, małżeństwa te były zawierane z przyczyn politycznych. Katarzyna Medycejska wyszła za Henryka II Walezjusza, ponieważ ich związek miał poprawić stosunki Florencji z Francją, zwłaszcza po wojnach włoskich. Inicjatorem tego mariażu był opiekun Katarzyny Medycejskiej i jej stryj – papież Klemens VII.

Obie władczynie praktycznie wychowywały się bez rodziców. Katarzyna Medycejska straciła rodziców bardzo szybko. Matka Katarzyny, Madeleine de la Tour, zmarła 28 kwietnia 1519 roku, zaledwie dwa tygodnie po narodzinach przyszłej królowej Francji. Przyczyną były komplikacje przy porodzie. Zaledwie tydzień później – 4 maja 1519 roku zmarł ojciec Katarzyny – Wawrzyniec II Medyceusz. Przyczyną jego śmierci miał być syfilis.

Natomiast polska królowa Elżbieta Rakuszanka, ojca Albrechta II Habsburga straciła już w wieku 3 lat (1439). Matka Elżbiety Rakuszanki – Elżbieta Luksemburska zmarła w 1442 roku. Być może otruta przez starszego syna Władysława II Jagiełły – Władysława Warneńczyka, który podarował w prezencie swojej niedoszłej żonie zatrutą szubę przetykaną sobolami.

Małżeństwo Kazimierza IV Jagiellończyka z Elżbietą Rakuszanką również miało charakter polityczny. Na jego podstawie Jagiellonowie zyskiwali prawo do tronów Węgier i Czech, ponieważ Elżbieta Rakuszanka była potomkinią cesarzy i królów tych krajów: Albrechta II Habsburga, Zygmunta Luksemburskiego i Karola IV Luksemburskiego.

Katarzyna Medycejska miała z Henrykiem II Walezjuszem dziesięcioro dzieci (sześciu synów i cztery córki). Trzech z jej synów, Franciszek II Walezjusz, Karol IX Walezjusz i Henryk III Walezjusz zostało królami Francji.

Ostatni z wymienionych, znany w Polsce jako Henryk Walezy, przez kilka miesięcy panował nad Wisłą. Ale już po śmierci swojego brata, Karola IX Walezjusza (30 maja 1574), wrócił do Francji objąć po nim tron. Został dźgnięty sztyletem w podbrzusze, gdy siedział na sedesie. Zmarł 2 sierpnia 1589 roku.

Żaden z trzech synów Katarzyny Medycejskiej nie pozostawił po sobie potomstwa. Co prawda, Karol IX Walezjusz doczekał się ze swoją żoną Elżbietą Austriaczką córki Marii Elżbiety Walezjuszki, ale zmarła ona już w wieku zaledwie 5 lat. W konsekwencji dynastia Walezjuszów wygasła w linii męskiej na Henryku III Walezjuszu w sierpniu 1589 roku.

Jeśli chodzi o córki Katarzyny Medycejskiej, to najliczniejszego potomstwa doczekała się Klaudia Walezjuszka. Miała aż dziewięcioro dzieci. Jednak nie przyczyniło się to do przedłużenia dynastii Walezjuszów. Po Walezjuszach we Francji rządy rozpoczęli Burbonowie, a pierwszym przedstawicielem tej dynastii był Henryk IV Wielki.

Elżbieta Rakuszanka i Kazimierz IV Jagiellończyk doczekali się trzynaściorga dzieci, sześciu synów i siedem córek. Dwie córki zmarły już w dzieciństwie. Z kolei aż czterech synów zostało królami, w tym trzech zasiadało na polskim tronie.

Z tej trójki jeden – Jan Olbracht – w ogóle się nie ożenił. Wolał wieść rozwiązły tryb życia. To właśnie on został następcą Kazimierza IV Jagiellończyka, lecz zmarł już 17 czerwca 1501 roku na syfilis.

Drugi z synów Kazimierza IV Jagiellończyka i Elżbiety Rakuszanki to Aleksander Jagiellończyk. Został królem Polski po Janie Olbrachcie, wcześniej był Wielkim Księciem Litewskim. Król co prawda się ożenił z córką Wielkiego Księcia Moskiewskiego – Iwana III Srogiego i Zoe Paleolog – Heleną Moskiewską, ale para nie doczekała się dzieci, a Helena nigdy nie została koronowana na królową Polski ze względu na to, że nigdy nie przeszła na katolicyzm. Zabronił jej tego ojciec. Aleksander Jagiellończyk zmarł w 1506 roku w wyniku apopleksji.

W ostatnich chwilach życia Aleksandrowi towarzyszył jego brat Zygmunt. To właśnie on był jedynym synem Elżbiety Rakuszanki, który przyczynił się do przedłużenia dynastii w Polsce. Rządy rozpoczął w 1506 roku. Ze swoją pierwszą żoną, Barbarą Zapolyą, miał dwie córki: Annę i Jadwigę, a z drugą – Boną Sforzą d'Aragoną miał natomiast cztery córki (Izabelę, Zofię, Annę i Katarzynę) oraz dwóch synów – Zygmunta Augusta oraz Wojciecha Olbrachta Jagiellończyka. Ten ostatni urodził się przedwcześnie i zmarł podczas wypadku w Niepołomicach 20 września 1527 roku.

Niestety, mimo tego, że jedyny syn Zygmunta Starego i Bony Sforzy – Zygmunt August został Wielkim Księciem Litewskim i królem Polski oraz żenił się trzykrotnie, to nie doczekał się potomstwa. Przyczyną mogła być przebyta przez monarchę w dzieciństwie świnka, która niekiedy powoduje u chłopców zapalenie jąder, doprowadzając do bezpłodności. Inną przyczyną mogło być to, że Zygmunta Augusta zaraziła syfilisem dwórka jego matki – Włoszka, Diana di Cordona, co też mogło spowodować bezpłodność.

Spośród siedmiu córek Elżbiety Rakuszanki i Kazimierza IV Jagiellończyka, dorosłości dożyło tylko pięciu z nich. Najliczniejsze potomstwo miała Zofia Jagiellonka. Pobiła rekord matki wydając na świat aż osiemnaścioro dzieci, w tym przyszłego wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego, a później (od 1525 roku) księcia w Prusach Książęcych – Albrechta Hohenzollerna.

Życiorysy obu przedstawionych wyżej królowych są podobne. Obie władczynie wychowywały się bez rodziców i znajdowały się pod opieką krewnych. Katarzyna Medycejska pod opieką swoich stryjów: papieży Leona X (zm. 1521), a później Klemensa VII. Elżbieta również wychowywała się pod opieką krewnych. Najpierw Fryderyka III Habsburga, a później Ulryka II Cylejskiego.

Obie władczynie miały trudne dzieciństwo. Katarzyna Medycejska omal nie trafiła do domu publicznego, a Elżbieta Rakuszanka była przetrzymywana przez cesarza w nieludzkich warunkach, przez które nabawiła się gruźlicy kości i skoliozy. Obie władczynie miały liczne potomstwo, ale to nie zapewniło stworzonym przez nie dynastiom zbyt długiego panowania.

Były też i różnice. Katarzyna Medycejska żyła w cieniu kochanki męża – Diany de Poitiers. Gdy 30 czerwca 1559 roku Henryk II Walezjusz uległ wypadkowi podczas turnieju rycerskiego, a po 10 dniach zmarł, Katarzyna założyła czarne szaty i pogrążyła się w żałobie.

Elżbieta Rakuszanka żyła z Kazimierzem IV Jagiellończykiem przez 38 lat w szczęśliwym małżeństwie. Gdy umarł również pogrążyła się w żałobie i nie opuszczała Krakowa. Zmarła 30 sierpnia 1505 roku, 13 lat po mężu. Musiała patrzeć na śmierć swoich dzieci, podobnie jak francuska monarchini.

·      Edward Rudzki, Polskie królowe. Żony Piastów i Jagiellonów, Warszawa 1985.

·      Robert J. Knecht, Walezjusze. Królowie Francji 1328-1589, Kraków 2020.