Mściwa królowa. Jak Bona Sforza upokorzyła swoją synową

Walka o tron Węgier

Królowa Bona Sforza d’Aragona po tragicznej śmierci Ludwika II Jagiellończyka w bitwie pod Mohaczem 29 sierpnia 1526 roku podjęła walkę z Habsburgami o tron Węgier. Ustalono wówczas, że królewna Izabela Jagiellonka poślubi Jana Zapolyę, który był antykrólem Węgier.

Habsburgowie od początku podważali pozycję Izabeli, twierdząc, że skoro przyszła na świat w styczniu 1519 roku, musiała zostać poczęta jeszcze przed ślubem Bony Sforzy z Zygmuntem Starym, a tym samym pochodzić z nieprawego łoża. Mimo tych insynuacji królewna stanęła na ślubnym kobiercu z Janem Zapolyą. Niebawem (tuż przed śmiercią męża) doczekała się syna – Jana II Zygmunta Zapolyi. Choć umierający król zadbał o zapewnienie poparcia dla swojego potomka, sukcesja wcale nie była przesądzona.

Ferdynand I Habsburg powołując się na to, że jest bratem wdowy po Ludwiku II Jagiellończyku uważał, że jako szwagier zmarłego ma prawo do przejęcia po nim tronu. Izabela Jagiellonka i jej maleńki synek byli na przegranej pozycji. Królowa Węgier była w kontakcie listownym ze swoją matką, czyli królową Polski Boną Sforzą. Na bieżąco informowała ją o swojej sytuacji.

Bona była tak naprawdę w kropce, bo nie mogła osobiście wesprzeć córki. Mogła za to wyżyć się na swojej synowej, a prywatnie... córce Ferdynanda I Habsburga. Habsburg zapewne nie spodziewał się takiego obrotu spraw!

Feralny układ wiedeński (1515)

Bona, choć bardzo tego chciała, nie mogła unieważnić postanowień słynnego układu wiedeńskiego. Zawarto go w 1515 roku, czyli jeszcze przed jej przybyciem do Polski.

Na mocy tego układu potomkowie Habsburgów mieli poślubiać członków dynastii Jagiellonów. Umowa ta miała wprawdzie uniemożliwić sojusz Habsburgów z Krzyżakami, jednakże w dłuższej perspektywie doprowadziła do utraty tronów w Czechach i na Węgrzech przez Jagiellonów.

Zemsta królowej Bony

Druga żona Zygmunta Starego jako przedstawicielka rodu Sforzów, który zawsze szedł dosłownie po trupach do celu, i tym razem postanowiła postawić na swoim i rozbić pierwsze małżeństwo syna. Niechęć do Habsburgów była tylko jedną z przyczyn takiego działania. Drugą przyczyną była patowa sytuacja Izabeli Jagiellonki.

Wieści o trudnym położeniu pierworodnej córki i wnuka skłoniły Bonę Sforzę d’Aragonę do działania. Nie zamierzała biernie przyglądać się cierpieniu swoich potomków. Swoją frustrację wyładowała na niewinnej synowej – Elżbiecie Habsburżance. Było to tym łatwiejsze, ponieważ młoda królowa była bardzo schorowana.

Dostawała bowiem ataków epilepsji, czym budziła odrazę nie tylko u swojej teściowej, ale także u własnego męża. Zygmunt August, aby uwolnić się od odrażającej żony, za namową matki wyjechał na Litwę, dokąd podążyła za nim.

Złamanie tradycji

Od wieków w Koronie panował zwyczaj, że król udawał się do alkowy królowej, gdy miał ochotę spędzić z nią noc. Królowa Bona Sforza d'Aragona, aby upokorzyć synową, nie pozwoliła synowi ruszać się ze swojej komnaty.

Jeśli Zygmunt August pragnął spotkania z żoną, to Elżbieta musiała osobiście stawić się w jego komnatach. Było to dla niej wyjątkowo upokarzające, gdyż musiała mijać w nocnych szatach pomieszczenia dla służby, narażając się w ten sposób na ich spojrzenia i śmiech.

Niewykluczone, że powodowało to u Elżbiety Habsburżanki dodatkowy stres oraz ataki epilepsji. Zmarła 15 czerwca 1545 roku w Wilnie. Jej ciało spoczęło w tamtejszej katedrze.

Bibliografia:

·      Cynarski Stanisław, Zygmunt August, Wrocław 1988.

·      Rudzki Edward, Polskie królowe. Żony Piastów i Jagiellonów, Warszawa 1985.

·      Janicki Kamil, Wawel. Biografia, Kraków 2022.