Olgierd. Ojciec Jagiełły, twórca potęgi Litwy

Młode lata i walka o tron

Olgierd urodził się najprawdopodobniej między 1296 a 1304 rokiem, choć źródła historyczne nie podają precyzyjnej daty. Był trzecim synem spośród siedmiu potomków Giedymina, wielkiego księcia litewskiego z dynastii, która z czasem miała zdobyć polską koronę. Wczesne lata spędził w atmosferze typowych dla litewskiej elity dworskich rozgrywek, już w młodości angażując się w rodzinne walki o kontrolę nad kolejnymi księstwami.

Około 1318 roku ożenił się z Anną, według niektórych źródeł zwaną Marią, córką księcia witebskiego. To małżeństwo otworzyło mu drogę do sprawowania władzy w tym strategicznie ważnym grodzie. Dzięki temu związkowi zbudował własne zaplecze polityczne i militarne, które okazało się kluczowe w późniejszych walkach o władzę.

Gdy Giedymin zmarł w 1341 roku, podzielił państwo między synów, przekazując najwyższą władzę najmłodszemu z nich, Jawnucie. Ten nieudolny książę nie potrafił jednak utrzymać porządku w kraju. Już po czterech latach został odsunięty od władzy w wyniku zamachu stanu, którego głównymi organizatorami byli Olgierd i Kiejstut.

Bratobójczy konflikt zakończył się zaskakująco łagodnie. Jawnuta otrzymał niewielkie dziedziczne księstwo, natomiast sojusz Olgierda i Kiejstuta stał się fundamentem stabilności Wielkiego Księstwa na następne dziesięciolecia. Ten podział władzy okazał się niezwykle skuteczny w praktyce.

Wielki książę bez korony

Olgierd przejął władze w momencie, gdy Litwa musiała stawić czoła Zakonowi Krzyżackiemu, Moskwie, Polsce oraz Tatarom. Jego strategia polityczna opierała się na dwóch głównych filarach: bezkompromisowej obronie granic przed zakusami krzyżackich komturów oraz śmiałej ekspansji na wschód, w głąb ziem ruskich. Początki jego panowania nie należały jednak do najłatwiejszych.

Porażka nad Stawą w 1348 roku przyniosła Litwinom ciężkie straty i utratę wpływów nad Pskowem oraz Nowogrodem. Olgierd szybko jednak odzyskał inicjatywę, organizując wyprawy odwetowe w głąb Inflant i Sambii. Jego wojska niszczyły grody krzyżackie aż po samą Rygę, pokazując, że Litwa potrafi skutecznie odpowiadać na agresję.

Działania dyplomatyczne Olgierda szły w parze z determinacją wojenną. Wielokrotnie prowadził rozmowy o ewentualnym chrzcie, jednak zawsze uzależniał konwersję od zwrotu ziem zagarniętych przez Krzyżaków. Zakon nigdy nie spełnił tych warunków, co praktycznie kończyło wszelkie negocjacje.

Nie oznacza to wcale, że Litwa pozostawała wyłącznie w kręgu pogańskim. Małżeństwa członków dynastii z chrześcijankami oraz obecność prawosławnych bojarów w otoczeniu władcy tworzyły charakterystyczną mozaikę kultur i wyznań. Ta różnorodność religijna stała się później jedną z cech wielkiego państwa Jagiellonów.

Ekspansja na ziemiach ruskich przyniosła opanowanie przez Litwinów Smoleńszczyzny, ziem siewiersko-czernichowskich, a także Kijowa i Podola. Symbolem tych sukcesów stała się zwycięska bitwa nad Sinymi Wodami w 1362 lub 1363 roku. Olgierd rozgromił tam siły trzech tatarskich chanów, przejmując kontrolę nad znaczną częścią dzisiejszej Ukrainy.

Wielki książę nie wahał się również interweniować w sprawy innych księstw ruskich. Dwukrotnie przywrócił na tron swojego szwagra Michała II Twerskiego, co świadczyło o rosnących wpływach Litwy w regionie moskiewskim. Jego program polityczny zakładał opanowanie całej Rusi i wypędzenie Krzyżaków, co pokazywało głębokie zrozumienie geopolityki Europy Wschodniej.

Schyłek panowania Olgierda

Olgierd pozostał aktywny militarnie niemal do ostatnich dni życia. Jeszcze w lutym 1377 roku odparł najazd Krzyżaków pod Wilnem, potwierdzając swoją legendę nieugiętego obrońcy ojczyzny. Zmarł 24 maja 1377 roku, a jego pogrzeb, według relacji kronikarza krzyżackiego Hermanna z Wartberga, odbył się z wielką pompą.

Ciało władcy spalono u stóp Góry Zamkowej w Wilnie, zachowując tradycyjny pogański rytuał pomimo coraz silniejszych wpływów chrześcijańskich. Ten gest symbolizował przywiązanie do starych tradycji, które charakteryzowało całe panowanie Olgierda.

Po sobie zostawił państwo niemal dwukrotnie większe terytorialnie, które stało się największym wyzwaniem dla przyszłych pokoleń Jagiellonów. Jego osiągnięcia militarne i polityczne ukształtowały oblicze Europy Wschodniej na długie stulecia.

Najważniejszym dziedzictwem Olgierda był jednak nie tylko powiększony obszar Wielkiego Księstwa, ale także syn Władysław Jagiełło. To on zasiadł później na polskim tronie i dał początek dynastii, która na wieki związała losy Litwy i Korony. Choć postać Olgierda w polskiej historiografii często pozostaje w cieniu syna, na Litwie uchodzi za jednego z najwybitniejszych władców w dziejach kraju. To on stworzył imperium, które przez całe pokolenia kształtowało oblicze tej części Europy.