Papież w starożytnej Nicei. Iznik i bazylika św. Neofita

İznik leży na wschodnim brzegu jeziora o tej samej nazwie, z fragmentami murów miasta wyrastającymi wprost z wody. Układ dawnych bram porządkował ruch w mieście, a ponad sto wież strzegło pięciokilometrowego muru. Jezioro pełniło zarazem funkcję przeszkody i drogi, otwierając dostęp do szlaków prowadzących ku Morzu Marmara.

Starożytna Nicea była stolicą chrześcijańskiej myśli. W 325 roku to właśnie tu pierwszy Sobór Nicejski sformułował tekst Credo, a w 787 roku lokalna Hagia Sophia stała się miejscem drugiego soboru, który położył kres ikonoklazmowi. Dziedzictwo tych wydarzeń przenika tkankę miasta i pamięć Kościoła.

Zatopiona świątynia, odkryta w 2014 r. na zdjęciach lotniczych, powstała około 390 roku w miejscu związanym z męczeństwem św. Neofita. Trójnawowy plan (41,32m długości i 18,61m szerokości) oraz absyda półkolista wewnątrz i kanciasta z zewnątrz odpowiadają architekturze późnej starożytności. Badania wskazują na obecność martyrium oraz U-kształtnej struktury uznanej za baptysterium – dzięki odnalezionemu kanałowi wodnemu i analizie warstw osadów.

Po trzęsieniu ziemi w 740 r. bazylika runęła. Późniejsze podnoszenie się poziomu jeziora paradoksalnie zachowało jej struktury. Od 2015 roku, mimo trudnych warunków, archeologia podwodna dokumentuje mury, posadzki i elementy liturgiczne. Odkryto liczne pochówki oraz monety potwierdzające późnoantyczną datę budowli. Znalezione groby dzieci i ślady możliwego sanktuarium Apolla tworzą złożony obraz kultu i historii. Źródła późnobizantyńskie wspominają o „kościele Ojców” poza murami Nicei – a charakterystyka odkrytej świątyni odpowiada temu opisowi.

W miejscu, gdzie świadectwo wczesnochrześcijańskiego kultu „wyrasta” z jeziora, Papież Leon XIV spotyka patriarchę Bartłomieja I. Archeologia, pamięć soborów i świadectwo męczenników tworzą szczególną przestrzeń wspólnej modlitwy Ojca Świętego i patriarchy Konstantynopola. W tym kontekście papieska wizyta staje się gestem powrotu do źródeł Nicei.