Postać dumnej kobiety. Dzieje Starej Bramy Lubelskiej w Zamościu

To jeden z najważniejszych i najpiękniejszych zabytków Zamościa. Stara Brama Lubelska jest obowiązkowym punktem programu wycieczek, które do tego miasta trafiają. Historia tego zabytku jest fascynująca. Nie wszyscy pamiętają jednak, że efektowny wygląd tej budowli to także efekt pracy Jana Bulewicza, zamojskiego, utalentowanego mistrza kamieniarskiego.
ZamośćDzieje Starej Bramy Lubelskiej w Zamościu
Źródło zdjęć: © Adobe Stock
Bogdan Nowak

Dostojny więzień kanclerza

„Zamość jako twierdza na węźle komunikacyjnym miał do rozwiązania w swym planie zagadnienia ruchu tranzytowego”– pisał prof. Stanisław Herbst, w klasycznej już książce pt. „Zamość”. „Kierunki tego ruchu wyznaczały trzy bramy: Lwowska, Lubelska i Szczebrzeska. Zamość wyposażony w prawo składu zakazujące wszystkim kupcom z Rusi omijania miasta mógł nie troszczyć się o wygodę przejazdu. Toteż mistrz autoreklamy Zamoyski (chodzi o Jana Zamoyskiego, wielkiego hetmana i kanclerza, założyciela miasta – przyp. red.) kazał w r. 1588 bramę Lubelską zamurować na pamiątkę tego, iż przez nią przejeżdżał dostojny więzień kanclerski, król elekt, arcyksiążę Maksymilina”.

Ten dostojnik dostał się do niewoli po bitwie pod Byczyną (24 stycznia 1588 r.). Założyciel Zamościa traktował go łagodnie: bardziej jako dostojnego gościa niż jeńca. Zamurowana po przejeździe arcyksięcia brama stała się w ten sposób rodzajem pomnika chwały potężnego, zwycięskiego kanclerza.

„Wewnątrz miasta cały tranzyt zapewne szedł jedną ulicą, Lwowską, która nazywała się w odróżnieniu od wszystkich innych niebrukowanych: Brukowana” – pisał prof. Herbst.

Dzieło włoskiego architekta

Budowę Bramy Lubelskiej Starej (wcześniej nazywano ją Bramą Janowicką) zakończono ok. 1585 r. Była to ceglasto-kamienna budowla reprezentacyjna, o wspaniałej wyniosłej architekturze, która przypominała łuk triumfalny (takie wrażenie tworzył np. arkadowy przejazd). Zamoyski zlecił jej wybudowanie po zwycięskiej kampanii moskiewskiej, co mogło mieć wpływ na taką formę.

Fasadę tego budynku zaprojektował Bernardo Morando, włoski architekt, który pracował dla Jana Zamoyskiego.

Umieszczono na niej patetyczny, łaciński napis o treści: „Witaj, Matko Polsko, żywicielko, my Ciebie powinniśmy bronić nie tylko murami, lecz także i oddaniem życia. O Gwiazdo Szlachetności i Wolności, Polsko, witaj nam”. Na fasadzie znalazła się także piękna, alegoryczna płaskorzeźba Polonii. To postać dumnej, wręcz wyniosłej kobiety (siedzi na tronie, a na rękach trzyma orła).

Prestiżowa rekonstrukcja

Losy kraju, którego ta postać wyobrażała, zmieniały się. Gdy w wyniku rozbiorów Zamość trafił w ręce Austriaków, zamurowana „na zawsze” brama... została otwarta (stało się to w 1790 r.). W latach 1821-22 w budynku działało więzienie, a po likwidacji twierdzy budowla została częściowo zburzona.

Budynek odnowiono podczas wielkiej renowacji Zamościa w latach 80. ub. wieku. W 1981 r. Janowi Bulewiczowi, mistrzowi kamieniarskiemu z Zamościa zlecono prestiżową rekonstrukcję kamiennych detali Starej Bramy Lubelskiej. To było nie lada wyzwanie, które wykonano we wzorowy sposób. Pan Jan zrekonstruował także rzeźbiarskie „elementy” tego unikatowego zabytku oraz słynny, patriotyczny napis znajdujący się na efektownej fasadzie budynku. Stara Brama Lubelska dzięki temu odzyskała dawny blask.

Ta budowla jest obecnie uważana za jeden z najważniejszych i najpiękniejszych zabytków Zamościa, a kamienne detale misternie odrestaurowane lub odtworzone przez Jana Bulewicza na trwałe wpisały się w krajobraz miasta.

Nie tylko. Można je także oglądać w wielu albumach i reprodukcjach: polskich i zagranicznych.

Wybrane dla Ciebie

Milicz: Szalona 45-latka straciła prawo jazdy. Dostałą 2500 zł mandatu
Milicz: Szalona 45-latka straciła prawo jazdy. Dostałą 2500 zł mandatu
Zamość: Przed nami "Twierdza Zamość CUP 2025". Turniej odbędzie się jutro na Rynku Wielkim
Zamość: Przed nami "Twierdza Zamość CUP 2025". Turniej odbędzie się jutro na Rynku Wielkim
Gorzów: Masz pomysł na park kieszonkowy? Przyjdź i powiedz, co o tym myślisz
Gorzów: Masz pomysł na park kieszonkowy? Przyjdź i powiedz, co o tym myślisz
Tarnów: Jak wakacje, to aktywnie! PTTK zaprasza na weekendową wycieczkę dookoła miasta
Tarnów: Jak wakacje, to aktywnie! PTTK zaprasza na weekendową wycieczkę dookoła miasta
Toruń: Pogotowie stomatologiczne straszy? Oto opinie mieszkańców
Toruń: Pogotowie stomatologiczne straszy? Oto opinie mieszkańców
Poznań: Polscy wioślarze w formie na Młodzieżowych Mistrzostwach Świata U23
Poznań: Polscy wioślarze w formie na Młodzieżowych Mistrzostwach Świata U23
Jarosław: Weekend pełen atrakcji 25 - 27 lipca 2025
Jarosław: Weekend pełen atrakcji 25 - 27 lipca 2025
Gmina Wolbrom: Dzienny Dom Pomocy Społecznej dla seniorów coraz bliżej
Gmina Wolbrom: Dzienny Dom Pomocy Społecznej dla seniorów coraz bliżej
Śmiertelny wypadek w pow. kaliskim. 84-letni kierowca uderzył w płot
Śmiertelny wypadek w pow. kaliskim. 84-letni kierowca uderzył w płot
Pabianice: Zwiali mamie, bo się obrazili. Rodzeństwa szukała policja
Pabianice: Zwiali mamie, bo się obrazili. Rodzeństwa szukała policja
Rybnik: Trwa przebudowa skrzyżowania Raciborskiej i Sportowej
Rybnik: Trwa przebudowa skrzyżowania Raciborskiej i Sportowej
Utrudnienia na drodze wojewódzkiej numer 307. Zamknięty przejazd kolejowy – wyznaczono objazd przez Kozłowo
Utrudnienia na drodze wojewódzkiej numer 307. Zamknięty przejazd kolejowy – wyznaczono objazd przez Kozłowo