Postać dumnej kobiety. Dzieje Starej Bramy Lubelskiej w Zamościu

To jeden z najważniejszych i najpiękniejszych zabytków Zamościa. Stara Brama Lubelska jest obowiązkowym punktem programu wycieczek, które do tego miasta trafiają. Historia tego zabytku jest fascynująca. Nie wszyscy pamiętają jednak, że efektowny wygląd tej budowli to także efekt pracy Jana Bulewicza, zamojskiego, utalentowanego mistrza kamieniarskiego.
ZamośćDzieje Starej Bramy Lubelskiej w Zamościu
Źródło zdjęć: © Adobe Stock
Bogdan Nowak

Dostojny więzień kanclerza

„Zamość jako twierdza na węźle komunikacyjnym miał do rozwiązania w swym planie zagadnienia ruchu tranzytowego”– pisał prof. Stanisław Herbst, w klasycznej już książce pt. „Zamość”. „Kierunki tego ruchu wyznaczały trzy bramy: Lwowska, Lubelska i Szczebrzeska. Zamość wyposażony w prawo składu zakazujące wszystkim kupcom z Rusi omijania miasta mógł nie troszczyć się o wygodę przejazdu. Toteż mistrz autoreklamy Zamoyski (chodzi o Jana Zamoyskiego, wielkiego hetmana i kanclerza, założyciela miasta – przyp. red.) kazał w r. 1588 bramę Lubelską zamurować na pamiątkę tego, iż przez nią przejeżdżał dostojny więzień kanclerski, król elekt, arcyksiążę Maksymilina”.

Ten dostojnik dostał się do niewoli po bitwie pod Byczyną (24 stycznia 1588 r.). Założyciel Zamościa traktował go łagodnie: bardziej jako dostojnego gościa niż jeńca. Zamurowana po przejeździe arcyksięcia brama stała się w ten sposób rodzajem pomnika chwały potężnego, zwycięskiego kanclerza.

„Wewnątrz miasta cały tranzyt zapewne szedł jedną ulicą, Lwowską, która nazywała się w odróżnieniu od wszystkich innych niebrukowanych: Brukowana” – pisał prof. Herbst.

Dzieło włoskiego architekta

Budowę Bramy Lubelskiej Starej (wcześniej nazywano ją Bramą Janowicką) zakończono ok. 1585 r. Była to ceglasto-kamienna budowla reprezentacyjna, o wspaniałej wyniosłej architekturze, która przypominała łuk triumfalny (takie wrażenie tworzył np. arkadowy przejazd). Zamoyski zlecił jej wybudowanie po zwycięskiej kampanii moskiewskiej, co mogło mieć wpływ na taką formę.

Fasadę tego budynku zaprojektował Bernardo Morando, włoski architekt, który pracował dla Jana Zamoyskiego.

Umieszczono na niej patetyczny, łaciński napis o treści: „Witaj, Matko Polsko, żywicielko, my Ciebie powinniśmy bronić nie tylko murami, lecz także i oddaniem życia. O Gwiazdo Szlachetności i Wolności, Polsko, witaj nam”. Na fasadzie znalazła się także piękna, alegoryczna płaskorzeźba Polonii. To postać dumnej, wręcz wyniosłej kobiety (siedzi na tronie, a na rękach trzyma orła).

Prestiżowa rekonstrukcja

Losy kraju, którego ta postać wyobrażała, zmieniały się. Gdy w wyniku rozbiorów Zamość trafił w ręce Austriaków, zamurowana „na zawsze” brama... została otwarta (stało się to w 1790 r.). W latach 1821-22 w budynku działało więzienie, a po likwidacji twierdzy budowla została częściowo zburzona.

Budynek odnowiono podczas wielkiej renowacji Zamościa w latach 80. ub. wieku. W 1981 r. Janowi Bulewiczowi, mistrzowi kamieniarskiemu z Zamościa zlecono prestiżową rekonstrukcję kamiennych detali Starej Bramy Lubelskiej. To było nie lada wyzwanie, które wykonano we wzorowy sposób. Pan Jan zrekonstruował także rzeźbiarskie „elementy” tego unikatowego zabytku oraz słynny, patriotyczny napis znajdujący się na efektownej fasadzie budynku. Stara Brama Lubelska dzięki temu odzyskała dawny blask.

Ta budowla jest obecnie uważana za jeden z najważniejszych i najpiękniejszych zabytków Zamościa, a kamienne detale misternie odrestaurowane lub odtworzone przez Jana Bulewicza na trwałe wpisały się w krajobraz miasta.

Nie tylko. Można je także oglądać w wielu albumach i reprodukcjach: polskich i zagranicznych.

Wybrane dla Ciebie

Parkingi przy szpitalu w Gorzowie będą płatne. To już przesądzone
Parkingi przy szpitalu w Gorzowie będą płatne. To już przesądzone
Gmina Koniusza: Parking "park and ride" w Posądzy za 1,3 mln zł
Gmina Koniusza: Parking "park and ride" w Posądzy za 1,3 mln zł
Ceny jęczmienia paszowego 2025 pod presją deszczu – ile naprawdę zapłacą Ci skupy?
Ceny jęczmienia paszowego 2025 pod presją deszczu – ile naprawdę zapłacą Ci skupy?
Poznań: Rzeka Rowerów powraca. Kosmiczna parada i rodzinny piknik nad Wartą
Poznań: Rzeka Rowerów powraca. Kosmiczna parada i rodzinny piknik nad Wartą
Chojnice: Święto policji z awansami i nagrodami dla pracowników cywilnych
Chojnice: Święto policji z awansami i nagrodami dla pracowników cywilnych
Wodzisław Śląski: Nastolatek kierował autobusem miejskim na Śląsku. "Jeden pasażerów został poszkodowany". Prokuratura zakończyła śledztwo w tej sprawie
Wodzisław Śląski: Nastolatek kierował autobusem miejskim na Śląsku. "Jeden pasażerów został poszkodowany". Prokuratura zakończyła śledztwo w tej sprawie
Poznań: Ruszyły zapisy na biegi dla dzieci podczas maratonu. Tym razem limit miejsc wynosi 1000 osób
Poznań: Ruszyły zapisy na biegi dla dzieci podczas maratonu. Tym razem limit miejsc wynosi 1000 osób
Grudziądz: Radny Lewicy apeluje o poprawę bezpieczeństwa przy SP nr 1
Grudziądz: Radny Lewicy apeluje o poprawę bezpieczeństwa przy SP nr 1
Niezwykła aktorka. Kościół odmówił jej pochówku
Niezwykła aktorka. Kościół odmówił jej pochówku
Łubowo: Żubr na polu biwakowym!
Łubowo: Żubr na polu biwakowym!
Kolbudy: Darmowe przejazdy dla uczniów i studentów w już od września. Zobacz, co zrobić, by dostać zwrot kosztów za bilety
Kolbudy: Darmowe przejazdy dla uczniów i studentów w już od września. Zobacz, co zrobić, by dostać zwrot kosztów za bilety
Łódź: Kino plenerowe, tym razem w amerykańskim stylu, czyli widziane z okien naszego samochodu oraz harmonogram w innych miastach
Łódź: Kino plenerowe, tym razem w amerykańskim stylu, czyli widziane z okien naszego samochodu oraz harmonogram w innych miastach