Śląsk: Woda zalała domy, zniszczyła ulice i szkoły. Mija rok od powodzi

Mija rok od powodzi, która dotknęła południowo-zachodnią Polskę. Katastrofa wywołana przez intensywne opady związane z niżem genueńskim w krótkim czasie zalała wiele miejscowości w województwach śląskim, opolskim i dolnośląskim. Woda wdarła się do domów, piwnic i gospodarstw, niszcząc dorobek wielu rodzin. Najbardziej ucierpiały tereny w dolinach rzek Złotego Potoku, Wisły, Odry, Iłownicy, Osobłogi, Opawy i Olzy. Skala żywiołu była wyjątkowa, w wielu miejscach odpowiadała powodzi o prawdopodobieństwie wystąpienia raz na sto, a nawet raz na pięćset lat.

Kiedy woda podchodziła pod domy, jako pierwsi do walki ruszyli strażacy - zawodowi i ochotnicy - wspierani przez mieszkańców. Układano worki z piaskiem, zabezpieczano mosty i drogi, próbowano ratować to, co jeszcze dało się uratować. W wielu miejscach pomoc przychodziła też z sąsiednich gmin i powiatów. Tamte dni to nie tylko obraz zalanych ulic i zerwanych mostów, ale też ogromnej mobilizacji zwykłych ludzi, którzy wspólnie próbowali zatrzymać napierającą wodę.

Po ustąpieniu fali powodziowej przyszedł czas na sprzątanie i liczenie strat. Zniszczone koryta rzek, uszkodzone wały i podmyte skarpy stwarzały realne zagrożenie, dlatego rozpoczęto szerokie prace interwencyjne. Najpierw zabezpieczano najbardziej niebezpieczne miejsca, zasypywano wyrwy, udrażniano rzeki i usuwano zwały drewna oraz rumosz skalny. Tam, gdzie było to konieczne, prowadzono naprawy wałów i innych urządzeń chroniących przed powodzią.

Dziś, rok po tamtym kataklizmie, widać zarówno ogrom pracy, który już wykonano, jak i skalę wyzwań, które jeszcze stoją przed regionem. Według danych Wód Polskich, dotąd zakończono 118 zadań o wartości ponad 10,5 mln zł. Kolejnych 105 jest w trakcie realizacji, a ich koszt szacuje się na ponad 73,5 mln zł. Do końca 2025 roku liczba wszystkich działań związanych z usuwaniem skutków powodzi ma wynieść 223, a łączna wartość przekroczyć 84 mln zł.

Działania mają być prowadzone między innymi na terenie zarządu zlewni w Katowicach. Dotąd usunięto już szkody w korycie cieku Jasienicki oraz Szeroki w Jasienicy Przeprowadzono także konserwację niemal kilometrowego odcinka rzeki Pszczynki oraz wykonano remont pomp na przepompowni w Wiśle Wielkiej w cofce zbiornika wodnego Łąka.

- Do najważniejszych zadań w realizacji do końca 2025 roku należą: likwidacja przebić hydraulicznych powstałych w korpusie lewego wału przeciwpowodziowego rzeki Wisły na odcinku prawie 3 km wraz z naprawą korpusu wału przeciwpowodziowego oraz remontem przepustów wałowych w Górze w gminie Miedźna, likwidacja uszkodzenia lewobrzeżnego wału przeciwpowodziowego rzeki Wisły na odcinku 85 m w Harbutowicach w gminie Skoczów, a także likwidacja wyrw w skarpach odwodnych wałów przeciwpowodziowych cieku Jasienickiego w Ligocie w gminie Czechowice-Dziedzice - informują Wody Polskie.

Także w obszarze zarządu zlewni w Gliwicach prowadzone są dalsze działania. Dotąd udało się wykonać niezbędne remonty nawierzchni dróg przy wałach przeciwpowodziowych Odry, a także udrożniono zatory i naprawiono wyrwy brzegowe na odcinku 1,1 km cieku Bodek w Raciborzu.

- Do najważniejszych zadań w realizacji do końca 2025 roku należą usunięcie nieprawidłowości stanu technicznego wałów przeciwpowodziowych rzeki Bytomki w Zabrzu na odcinkach o łącznej długości blisko 2 km, zabudowa wyrwy i wyboju w rejonie przelewu stałego polderu Buków, jak również zabudowa wyrw brzegowych na lewym brzegu rzeki Bierawka w Bierawie - przekazują Wody Polskie.

Do 2029 roku Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gliwicach planuje przeprowadzić prace przeciwpowodziowe warte łącznie około 355 mln zł. Już w przyszłym roku ma ruszyć 29 zadań o wartości blisko 80 mln zł. Równolegle przygotowywane są modernizacje istniejących urządzeń oraz budowa nowych obiektów, które mają poprawić bezpieczeństwo mieszkańców w przypadku kolejnych wezbrań. Projekty te są opracowywane dla całych zlewni rzecznych, co pozwala patrzeć na problem kompleksowo, a nie tylko fragmentami.

Wspólnie z IMGW i ekspertami Wody Polskie opracowały cztery programy redukcji ryzyka powodziowego - dla rzek Opawy, Osobłogi, Olzy oraz Białej i Iłownicy. Dokumenty te są stopniowo konsultowane z mieszkańcami. Obecnie trwają prace nad przygotowaniem projektów i zdobyciem niezbędnych pozwoleń. To etap, bez którego nie można rozpocząć inwestycji. Same roboty będą prowadzone przez kilka kolejnych lat i mają uzupełniać działania interwencyjne oraz odbudowę miejsc, które ucierpiały w powodzi.

Po powodzi Centrum Technicznej Kontroli Zapór sprawdziło stan techniczny zbiornika Racibórz Dolny. Kontrola miała potwierdzić, czy obiekt można bezpiecznie użytkować po przejściu wielkiej wody. W raporcie stwierdzono, że zbiornik działa zgodnie z przeznaczeniem i może być dalej używany, ale pod pewnymi warunkami. Do czasu usunięcia nieszczelności w konstrukcji i wykonania dodatkowych badań gruntu nie wolno napełniać go powyżej 193,8 m n.p.m., czyli mniej więcej do 80 procent jego maksymalnej pojemności - takiej samej, jak podczas powodzi we wrześniu 2024 roku.

Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gliwicach ogłosił przetargi na wykonanie ekspertyz, które mają wyjaśnić przyczyny przesiąków w zaporze, oraz na prace naprawcze na zbiorniku Racibórz Dolny i polderze Buków. Umowy z wykonawcami podpisano na początku czerwca. Zgodnie z planem wszystkie niezbędne prace mają zostać zakończone do końca 2025 roku.

- Obecnie na trenie zbiornika Racibórz Dolny oraz polderu Buków trwają prace polegające na usuwaniu skutków wrześniowej powodzi. Równolegle trwa wykonanie zleconej ekspertyzy technicznej, dotyczącej przyczyny wysięku wody z drenażu w rowie opaskowym na zaporze czołowej zbiornika Racibórz Dolny. Termin realizacji zadania wyznaczono maksymalnie na dzień 25 września br. z uwagi na przebieg samego postępowania o udzielenie zamówienia publicznego. Obecnie wykonawca ekspertyzy prowadzi odwierty i sondowania w terenie - informuje Linda Hofman z Wód Polskich.

Powódź z września 2024 roku zostawiła po sobie ogromne straty. Zalane zostały domy, firmy i gospodarstwa, a infrastruktura w wielu miejscach została zniszczona lub poważnie uszkodzona. W samym województwie śląskim straty oszacowano na kilkaset milionów złotych, a w całym regionie na miliardy.

16 września ubiegłego roku rząd wprowadził na terenie trzech najbardziej dotkniętych województw stan klęski żywiołowej. Obowiązywał on przez trzydzieści dni i pozwolił na uruchomienie nadzwyczajnych działań ratunkowych oraz szybkiej pomocy dla poszkodowanych mieszkańców.

Wsparcie finansowe dla samorządów i instytucji publicznych zaczęło napływać jeszcze w 2024 roku, a w lipcu tego roku ogłoszono kolejny pakiet pomocy - blisko 1,3 miliarda złotych z Funduszy Europejskich. Pieniądze mają trafić do gmin i instytucji publicznych na odbudowę sieci wodno-kanalizacyjnych oraz termomodernizację szkół, szpitali i urzędów. Nabory wniosków prowadzi Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

Łącznie, biorąc pod uwagę środki krajowe i unijne, na walkę ze skutkami powodzi i pomoc mieszkańcom przeznaczono już ponad 8 miliardów złotych. Z tych pieniędzy sfinansowano m.in. zasiłki dla poszkodowanych rodzin na kwotę ponad miliarda złotych, wsparcie dla przedsiębiorców warte 700 mln, budowę mieszkań komunalnych za 500 mln oraz odbudowę szkół, dróg, mostów i obiektów sportowych, turystycznych i kolejowych.

Meteorolodzy podkreślają, że prognozowanie powodzi nie jest możliwe z dużym wyprzedzeniem, ale obecne narzędzia pozwalają stosunkowo precyzyjnie przewidzieć intensywne opady deszczu związane z niżem genueńskim, układem niskiego ciśnienia powstającym nad północnymi Włochami i przemieszczającym się w stronę Europy Środkowej. To właśnie on odpowiadał za wielkie powodzie w 1997 i 2024 roku.

Według ekspertów, najpewniejsze prognozy można sporządzić na 24-36 godzin przed nadejściem najsilniejszych opadów. Na tyle pozwalają obecnie modele meteorologiczne, które dość dokładnie odwzorowują czas i miejsce wystąpienia zjawisk konwekcyjnych - czyli gwałtownych burzowych chmur przynoszących ulewne deszcze. Szacowania na trzy doby wcześniej są możliwe, ale obarczone większą niepewnością.

W miarę rozwoju technologii - w tym modeli globalnych, prognoz lokalnych czy narzędzi opartych na sztucznej inteligencji - przewidywania stają się coraz dokładniejsze. Nadal jednak nie da się stworzyć prognozy w stu procentach trafnej. Zjawiska pogodowe w niewielkiej skali jak burze, wciąż można przewidzieć tylko na dzień lub dwa przed ich wystąpieniem.

- Nie sądzę jednak, abyśmy w przyszłości mogli modelować idealne przewidywania, trafne w stu procentach. W miarę pewne prognozy pogody dotyczące takich ogólnych zmiennych, które charakteryzują stan atmosfery w danym momencie i czasie, mogą być opracowane na około 5 do 7 dni. Natomiast w dalszym ciągu istnieją zjawiska, które odbywają się w stosunkowo niewielkiej skali i które są trudne do przewidzenia, zarówno pod kątem tego, gdzie wystąpią, kiedy, jak i jakie będzie ich natężenie. Do tej grupy należą na przykład zjawiska burzowe, które mogą być przewidywane na około dobę czy dwie przed - tłumaczył w rozmowie z PAP ekspert z IMGW i jednocześnie członek zarządu stowarzyszenia Skywarn Polska, które prowadzi serwis "Polscy Łowcy Burz".