Świadkowie byli zgorszeni. Jak wyglądał ślub Lukrecji Borgii?

Był to czas kiedy, bardziej niż kiedykolwiek, dzieci papieskie traktowano jak dzieci królewskie. Ślub z córką czy synem papieża był takim samym sojuszem jak w przypadku jakiegokolwiek władcy. Sam ślub młodziutkiej Lukrecji nie był w tej sytuacji niczym dziwnym. Zgorszenie niektórych świadków budziła natomiast zabawa weselna.

Jako męża wybrano Jana Sforzę, hrabiego Pesaro, który, nota bene, też był bękartem. Mimo pomniejszej roli w rodzie Sforzów władających Mediolanem, 26-letni, owdowiały Jan był uznawany za dobrą partię. Zwłaszcza jeżeli papież chciał wzmocnić relacje z całym rodem i zyskać potężnych sojuszników.

Uroczystość odbyła się 12 czerwca 1493 roku w Watykanie. Dokładny opis pozostawił Johannes Burchard, który pełnił rolę mistrza ceremonii. (Hollingsworth M., 2024: s.184)

Wielka sala, główne miejsce uroczystości, a także pozostałe komnaty papieskiego pałacu zostały ozdobione aksamitem i gobelinami. Na honorowym miejscu stanął tron papieski.

Do tak ustrojonego wnętrza wkroczył orszak panny młodej, którą z pałacu zamieszkania przyprowadził uroczyście brat – ukochany syn papieża – Juan Borgia. Przeszli przez wszystkie komnaty i dotarli do wielkiej sali. Długi tren za panną młodą niosła czarnoskóra służąca. W orszaku znajdowały się też Battistina – wnuczka Innocentego VIII i powiązana z rodem Orsini Giulia Farnese, która była metresą papieża i miała z nim córkę. Za Giulią kroczyło około 150 matron rzymskich. (Hollingsworth M.: s.184)

Ku oburzeniu mistrza ceremonii żadna z kobiet – poza Lukrecją i kilkoma najbliższymi z orszaku – nie przyklękła przed papieskim tronem. Musiały natomiast zgodnie ze zwyczajem ucałować jego stopę. Następnie młoda para uklękła na przygotowanych poduszkach i rozpoczęła się główna część ceremonii.

Co charakterystyczne dla tamtych czasów ślub miał wydźwięk mniej religijny, a bardziej formalny. Chodziło przede wszystkim o umowę, w której wymieniono konkretne zobowiązania obu stron, które Jan Sforza zobowiązał się przestrzegać. Następnie wsunął na palec panny młodej obrączkę, podczas kiedy dowódca wojsk papieskich – Niccola Orsini – trzymał nad ich dłońmi miecz.

Po zakończeniu formalności odbyła się uczta zakończona odprowadzeniem młodych do pałacu kardynała Zen i pokładzinami. (Hollingsworth M.: s. 185)

Uczta była równie pełna przepychu jak ceremonia zaślubin. Otwierała ją seria pieśni o miłości, odśpiewanych przez giermków ubranych w skóry. Burchad nie omieszkał wspomnieć, że wyglądali jak dzikusy. Możliwe jednak, że miało to być nawiązanie do greckich satyrów. Również inna grupa aktorów, przebrana w skóry odegrała przed gośćmi komedię, nagrodzoną gromkimi brawami. (Hollingsworth M.: s. 185)

Równie wspaniała była sama uczta, podczas której goście raczyli się ponad 200 potrawami, słodyczami i winami. Na koniec rozrzucili pozostałe słodycze, wśród zgromadzonej na zewnątrz gawiedzi.

W uczestnikach uroczystość budziła zarówno zachwyt jak i zniesmaczenie. Przepych sam w sobie nie byłby źle widziany, gdyby nie swoboda obyczajów. Nawet bardziej życzliwy Borgiom prawnik i historyk - Stefano Infessura - określił odgrywane scenki jako rubaszne. (Hollingsworth M.: s. 185, Infessura S., 1890: s. 287) Nie omieszkał wspomnieć, że każdemu z kardynałów towarzyszyła młoda dama. Zaznaczył też, że na temat uczty krążyło wiele plotek, nie zamierzał ich jednak powtarzać. Sama obecność takich plotek – prawdziwych lub nie – świadczy jednak o tym jak postrzegano dwór Aleksandra, jego zamiłowanie do zmysłowych rozrywek, niegodnych głowy kościoła.

Lukrecja Borgia, jak reszta jej rodziny, przez wiele wieków miała bardzo złą reputację wśród historyków. Przypisywano jej romans z własnym bratem i ojcem, ogólną rozwiązłość, jak również krwawe intrygi. Nie bez znaczenia dla tej opinii były jej trzy małżeństwa i liczne dzieci, z których tylko część została poczęta w legalnym związku.

Małżeństwo z hrabią Pesaro okazało się nieszczęśliwe i zostało w końcu rozwiązane pod pretekstem impotencji małżonka. Zmuszony do odejścia i upokorzony Jan Sforza rozpuszczał potem plotki o rzekomych związkach kazirodczych w rodzinie Borgiów.

Drugie małżeństwo Lukrecji z nieślubnym synem króla Neapolu - Alfonsem Aragońskim - było szczęśliwsze. Była szczerze zakochana w bliższym jej wiekowo partnerze. W końcu jednak i on popadł w niełaskę papieskiej rodziny. Został zamordowany prawdopodobnie na polecenie Cezara Borgii. Lukrecja przez jakiś czas odmawiała małżeństwa z kimkolwiek, obawiając się podobnego losu kolejnego partnera.

W końcu wydano ją za Alfonsa I d’Este, księcia Ferrary. (Chamberlin E.R.,1974: s. 247) Pogodzona ze swoim losem urodziła mu ośmioro dzieci, z których tylko czworo dożyło dorosłości. Nie dała się jednak sprowadzić tylko do jednej roli. Miała kochanków, przede wszystkim poetę Pietro Bembo. Odegrała też ważną rolę w życiu politycznym i kulturalnym Ferrary.

Lukrecja przede wszystkim była niezwykle inteligentną i bardzo dobrze wykształconą kobietą. Jeszcze przed wyjazdem do Ferrary ojciec powierzył jej zarządzanie Watykanem pod swoją nieobecność. Podobną rolę pełniła w Ferrarze pod nieobecność męża. Poza tym była patronką sztuki i artystów. W 1519 roku urodziła dziecko, które nie przeżyło i sama zmarła w połogu.

Czy historia osądziła Lukrecję sprawiedliwie? Mimo próby podporządkowania polityce dynastycznej ojca i braci starała się zachować niezależność. Umiała dobrze wykorzystać pozycję, którą zyskiwała nie z własnej woli. Może warto spojrzeń na nią mniej jak na osobę żądną krwi i władzy, a bardziej jak na kobietę, która próbowała realizować swoją wolę w świecie zdominowanym przez mężczyzn, intrygi i interesy dynastyczne.

1. Stefano Infessura, Diario della città di Roma di Stefano Infessura scribasenato. Nuova edizione a cura di Oreste Tommasini, Roma Forzani 1890

2. Mary Hollingsworth, Borgiowie. Kroniki z czasów zbrodni, Bellona 2024

3. E.R. Chamberlin, Fall of the House of Borgia, London 1974