Ten zasiłek dostaniesz nawet przy wyższych dochodach

Zasiłek zwrotny to szczególny rodzaj świadczenia z systemu pomocy społecznej. Może mieć formę zasiłku celowego lub okresowego przyznawanego pod warunkiem zwrotu części albo całości wypłaconej kwoty. Podstawę prawną stanowi art. 41 ustawy o pomocy społecznej, który pozwala gminom przyznawać zasiłki pieniężne lub pomoc rzeczową właśnie na zasadzie zwrotu. W praktyce oznacza to, że ośrodek pomocy społecznej może udzielić wsparcia nawet wtedy, gdy dochód wnioskodawcy przekracza klasyczne progi dochodowe przewidziane dla innych zasiłków.

Co ważne, zasiłek zwrotny wciąż jest mało znany - media i prawnicy podkreślają, że korzysta z niego znacznie mniej osób, niż mogłoby. W ostatnich miesiącach pojawiło się jednak sporo publikacji przypominających, że to realna szansa na pomoc dla tych, którzy nie kwalifikują się do standardowych świadczeń, a z dnia na dzień stanęli przed poważnym wydatkiem. Samorządy w uchwałach doprecyzowują zasady przyznawania i zwrotu, ale sama instytucja zasiłku zwrotnego jest wspólna dla całej Polski.

W klasycznych świadczeniach z pomocy społecznej kluczowe jest kryterium dochodowe - od 2024 r. i w 2025 r. to 1010 zł dla osoby samotnie gospodarującej i 823 zł na osobę w rodzinie. Po jego przekroczeniu większość form wsparcia po prostu się nie należy. Zasiłek zwrotny jest wyjątkiem: kierowany jest właśnie do osób i rodzin, które przekraczają próg dochodowy, ale mimo to znalazły się w szczególnie trudnej sytuacji życiowej i potrzebują natychmiastowej pomocy.

To może być np. rodzina z kredytem, dwoma pensjami i oficjalnie "zbyt wysokimi" dochodami, ale jednocześnie z nagłą awarią instalacji grzewczej przed zimą, kosztowną operacją dziecka lub koniecznością zakupu sprzętu rehabilitacyjnego. O zasiłek zwrotny może ubiegać się w zasadzie każdy, niezależnie od poziomu dochodów - o ile wykaże, że chodzi o wyjątkową, losową sytuację, której nie jest w stanie samodzielnie udźwignąć. Ośrodek pomocy zawsze bada jednak sytuację rodziny i ocenia, czy pomoc jest uzasadniona.

Zasiłek zwrotny jest najczęściej przyznawany jako zasiłek celowy - na konkretny, pilny wydatek. Może to być remont mieszkania po zalaniu, naprawa dachu, wymiana pieca lub instalacji grzewczej, zakup lodówki czy pralki po nagłej awarii albo sfinansowanie kosztów leczenia, rehabilitacji czy dojazdów do szpitala. Niektóre gminy wprost wskazują w uchwałach, że zasiłek zwrotny celowy do kilkunastu tysięcy złotych może być przyznany zwłaszcza na cele mieszkaniowe, w tym remont lokalu.

Zdarza się też, że pieniądze z zasiłku zwrotnego pomagają "odbić się od dna" po utracie pracy czy wypadku - pokryć czynsz, rachunki za media czy zakup opału na zimę. W części gmin zasiłek zwrotny występuje także w formie zasiłku okresowego, wypłacanego przez kilka miesięcy, np. na czas choroby lub oczekiwania na inne świadczenia. Każdorazowo w decyzji wskazuje się dokładny cel, na jaki środki mają zostać przeznaczone i sposób ich rozliczenia - rachunki, faktury czy oświadczenia.

Nie ma jednej ogólnopolskiej tabeli kwot. Wysokość zasiłku zwrotnego ustala gmina, zwykle w uchwale rady gminy lub miasta. W niektórych samorządach górna granica zasiłku celowego zwrotnego na cele mieszkaniowe sięga nawet 10 000 zł, w innych limity są niższe, ale dopasowane do lokalnych możliwości budżetu. Zdarza się też, że maksymalna kwota zależy od wielokrotności kryterium dochodowego lub od faktycznego kosztu konkretnego wydatku (np. kosztów remontu czy zakupu pieca).

Nazwanie tego świadczenia "zasiłkiem" bywa trochę mylące, bo technicznie jest to pomoc podlegająca zwrotowi - czymś w rodzaju nieoprocentowanej pożyczki udzielonej przez MOPS lub GOPS. Sposób spłaty ustala się indywidualnie: może to być jednorazowy zwrot po kilku miesiącach, raty dopasowane do możliwości finansowych rodziny, a czasem nawet odroczenie terminu. Co istotne, ustawa i uchwały gmin pozwalają w "szczególnie uzasadnionych przypadkach" umorzyć część albo całość kwoty, jeśli zwrot zniweczyłby sens udzielonej pomocy lub stanowiłby zbyt duże obciążenie dla domowego budżetu, np. przy przewlekłej chorobie.

Pierwszy krok to zawsze kontakt z miejskim lub gminnym ośrodkiem pomocy społecznej właściwym dla miejsca zamieszkania. Wniosek można złożyć pisemnie - coraz częściej także elektronicznie - ale w praktyce i tak dochodzi do spotkania z pracownikiem socjalnym i przeprowadzenia wywiadu środowiskowego. We wniosku trzeba wskazać, na jaki cel potrzebne są środki, jaka jest szacunkowa kwota wydatku oraz opisać sytuację życiową i dochodową rodziny.

Do dokumentów najczęściej dołącza się zaświadczenia o dochodach lub oświadczenia, umowy o pracę, decyzje z ZUS lub KRUS, a także dokumenty potwierdzające wyjątkową sytuację - np. zaświadczenia lekarskie, wypisy ze szpitala, kosztorysy remontu, faktury pro forma, decyzje komornicze czy protokoły z akcji straży pożarnej. Po zebraniu dokumentów ośrodek wydaje decyzję administracyjną o przyznaniu bądź odmowie zasiłku, a przy pozytywnej decyzji ustala zasady i harmonogram zwrotu. Niekiedy podpisuje się dodatkową umowę lub zobowiązanie do spłaty.

Przepisy ogólne są wspólne, ale konkretne zasady zasiłku zwrotnego potrafią się różnić między gminami. Przykładowo, jeden z samorządów w Małopolsce przewiduje, że zasiłek celowy zwrotny do 10 tys. zł może być przyznany w szczególności na cele mieszkaniowe, zwłaszcza remonty lokali. Inne gminy - jak Wisła - określają, że zasiłek celowy zwrotny przysługuje osobom i rodzinom, których dochód przekracza ustawowe kryterium, a wysokość zwrotu zależy od poziomu dochodów i jest szczegółowo rozpisana w uchwale.

W części gmin, także w Wielkopolsce, stosuje się rozwiązanie, w którym do określonego procentu kryterium dochodowego zasiłek ma charakter "bezpłatny" (nie trzeba go oddawać), a po przekroczeniu progu - jest już zasiłkiem zwrotnym z ustaloną kwotą spłaty. Każda sytuacja jest rozpatrywana indywidualnie, a ośrodek może odstąpić od żądania zwrotu w całości lub części, jeśli uzna, że byłoby to sprzeczne z celem pomocy. To pokazuje, że zasiłek zwrotny jest narzędziem elastycznym - gmina może nim reagować na realne problemy mieszkańców, dopasowując formę i skalę wsparcia do lokalnych potrzeb.

W czasach wysokich kosztów życia, drogich remontów i rosnących cen usług, nagła awaria czy choroba potrafi wywrócić budżet domowy do góry nogami nawet u osób zarabiających powyżej średniej krajowej. Właśnie wtedy warto pamiętać o zasiłku zwrotnym - szczególnie, gdy inne formy pomocy są niedostępne z powodu przekroczenia kryterium dochodowego. Media branżowe i ogólnopolskie szacują, że w zależności od gminy można dzięki niemu uzyskać od kilkuset do nawet kilku tysięcy złotych na pilne wydatki.

Zasiłek zwrotny nie zastąpi zdrowej poduszki finansowej, ale bywa bezcennym "bezpiecznikiem" - szczególnie tam, gdzie rodzina nie ma już zdolności kredytowej, a bankowa pożyczka jest poza zasięgiem lub zbyt droga. Co więcej, możliwość rozłożenia spłaty na raty, odroczenia terminu czy umorzenia części kwoty sprawia, że jest to wsparcie znacznie łagodniejsze niż komercyjna pożyczka. Dlatego nawet jeśli obecnie nie potrzebujesz takiej pomocy, warto wiedzieć, że w razie kryzysu możesz zapukać do drzwi MOPS lub GOPS i zapytać wprost o zasiłek zwrotny - często decyduje o tym, czy kryzys będzie tylko trudnym epizodem, czy początkiem poważnych długów.