Uniwersytet Jagielloński: Naukowcy z Krakowa przygotowują się do misji

"Misja HYADES (HYdrogen And DEuterium Survey) – teleskop kosmiczny konstruowany przez naukowców z Wydziału Fizyki, Astronomii i Informatyki Stosowanej UJ – to ambitne przedsięwzięcie, które już za kilka lat wzleci na orbitę, by badać tajemnice pochodzenia ziemskiej wody i nie tylko" - informują w Uniwersytecie Jagiellońskim.

HYADES powstaje dzięki grantowi Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych (ERC), przyznanemu zespołowi kierowanemu przez dr. Michała Drahusa. Teleskop, który zostanie umieszczony na pokładzie małego satelity, będzie prowadził obserwacje w ultrafiolecie – dokładnie w paśmie tzw. linii Lyman-alfa, będącej sygnaturą obecności wodoru i deuteru. Analizując stosunek tych dwóch izotopów w wodzie zawartej w kometach, naukowcy chcą lepiej zrozumieć, skąd pochodzi woda na Ziemi i czy jej źródła są pozaziemskie.

– W ciągu ostatnich 35 lat podobne badania przeprowadzono z największym trudem dla 12 komet i uzyskano niejednoznaczne wyniki. W ramach projektu HYADES przebadamy pod tym kątem około 50 komet i to w zaledwie 3 lata! – podkreśla dr Michał Drahus, kierownik projektu.

Symboliczne jest, że przygotowania do misji HYADES zbiegają się w czasie z obecnością pierwszego Polaka na pokładzie ISS.

- Obecna misja Sławosza Uznańskiego-Wiśniewskiego skłania do kilku istotnych refleksji – zauważa Piotr Orleański, Dyrektor Centrum Badań Kosmicznych PAN i prof. UJ, główny inżynier misji HYADES. – Dr Uznański-Wiśniewski realizuje na stacji m.in. eksperymenty związane z testowaniem pracy wyspecjalizowanego komputera w warunkach podwyższonej radiacji. To temat bardzo mu bliski – związany z jego wcześniejszą pracą naukową w CERN. Ale co ciekawe, to również tematyka szczególnie ważna dla nas – zespołu HYADES – bo budując instrument satelitarny musimy uwzględniać wpływ promieniowania na jego działanie. Komponenty elektroniczne ulegają stopniowej degradacji i to realne wyzwanie inżynieryjne - dodaje.

Jak przyznaje prof. Orleański, zbieżność działań nie kończy się na tej tematyce: - Sławosz Uznański-Wiśniewski pracował w CERN, a my prowadzimy testy w uniwersyteckim Synchrotronie SOLARIS. Właśnie tam, przy użyciu linii URANOS, wykorzystujemy promieniowanie Lyman-alfa do sprawdzania kluczowych komponentów naszego detektora. Obecnie testujemy pierwsze elementy instrumentu HYADES, a w ciągu roku planujemy zakończyć budowę i badania jego prototypu laboratoryjnego. Kolejnym krokiem będzie przygotowanie wersji lotnej. Integracja z satelitą oraz start misji planowane są na 2028 rok.

HYADES będzie w stanie przebadać aż 50 komet w ciągu zaledwie trzech lat – podczas gdy dotąd w całej historii badań kosmicznych udało się przeanalizować izotopowy skład zaledwie kilkunastu. Satelita będzie również gotów do obserwacji obiektów międzygwiezdnych – takich jak 1I/ʻOumuamua, 2I/Borisov czy niedawno odkryty 3I/ATLAS – które mogą przynieść dane o wodzie z innych układów planetarnych.

"Choć HYADES nie przewiezie człowieka na orbitę, jego naukowa misja ma wymiar równie inspirujący i pionierski. W czasie, gdy Polska z dumą śledzi udział swojego astronauty w misji ISS, Uniwersytet Jagielloński pokazuje, że udział w eksploracji kosmosu może prowadzić do odkryć o fundamentalnym znaczeniu dla nauki i rozwoju technologii" - zaznaczają w UJ.