W Polsce wciąż mamy 2,5 mln kopciuchów. Czy dotacje już nie działają?

Polska od lat mierzy się z problemem tzw. „kopciuchów”, czyli pozaklasowych kotłów na węgiel i drewno. Jest to poważny problem, co pokazują dane Krajowego Ośrodka Bilansowania i Zarządzania Emisjami (KOBiZE). Według tych informacji, w ostatnich latach aż 85 proc. emisji pyłów PM2.5 w skali kraju pochodziło z domów spalających węgiel i drewno.

Co prawda w ciągu 7 lat trwania programu „Czyste Powietrze” wymieniono już 1 milion przestarzałych pieców, to wciąż zbyt mało. Według Polskiego Alarmu Smogowego w Polsce wciąż mamy do likwidacji około 2,5 miliona „kopciuchów”.

Z tego względu kolejne samorządy wojewódzkie przyjmują programy i uchwały antysmogowe. Takie już obowiązują m.in. w woj. dolnośląskim, kujawsko-pomorskim, łódzkim, małopolskim, mazowieckim, opolskim, pomorskim, świętokrzyskim, wielkopolskim i zachodniopomorskim.

Restrykcje w używaniu kopciuchów obejmą także kolejne regiony. Na przykład w woj. śląskim od 1 stycznia 2026 roku korzystanie ze wszystkich kotłów pozaklasowych na węgiel i drewno stanie się nielegalne, niezależnie od ich wieku. Podobny zakaz zacznie obowiązywać również w woj. podkarpackim od początku 2026 roku. Natomiast w tym regionie określono też, że piece z kotłami klasy 3 i 4 będą dopuszczone do użytku jedynie do końca 2027 roku. Również w woj. lubelskim właściciele kotłów klasy 3 i 4 mają czas na ich wymianę jedynie do końca 2026 r.

Ogólnie w Polsce uchwały antysmogowe wprowadzono już w 14 z 16 województw. Zatem takie prawo obejmuje już ponad 93 proc. mieszkańców kraju. Jedynie woj. podlaskie i warmińsko-mazurskie nie przyjęło regulacji w tej kwestii.

Część samorządów, aby przyspieszyć wymianę kopciuchów na swoim terenie wprowadza dodatkowe sankcje za łamanie uchwał antysmogowych. Przykładem jest chociażby Wrocław, który wprowadził wysokie mandaty.

– Kontrolujemy, informujemy, ale także karzemy, gdyż problem spalania odpadów i nieprzestrzegania przepisów uchwały antysmogowej nadal występuje. W takich sytuacjach grozi mandat do 500 zł albo grzywna do 5 tys. zł – informuje Waldemar Forysiak, zastępca komendanta Straży Miejskiej Wrocławia.

Chociaż w szczególnych okolicznościach strażnicy mogą odstąpić od nałożenia grzywny i zastosować pouczenie. Jednak wiele gmin stosuje znacznie niższe mandaty, przeważnie do 500 zł.

Jednak mimo uchwał antysmogowych w części miast wręcz pogarsza się jakość powietrza. Chociaż w ostatnich latach obserwowaliśmy spadek stężeń zanieczyszczeń, najnowszy ranking Polskiego Alarmu Smogowego (PAS) za 2024 rok pokazuje, że pozytywny trend może się odwracać. Średnioroczne stężenie pyłu PM10 w 2024 roku zwiększyło się aż o 7% w porównaniu do roku 2023, licząc ze wszystkich stacji w kraju.

– To bardzo niepokojące zjawisko. Prezentujemy nasz ranking już po raz dziesiąty i do tej pory obserwowaliśmy spadek stężeń – stwierdza Piotr Siergiej, rzecznik Polskiego Alarmu Smogowego.

Jakość powietrza pogorszyła się również w Nowej Rudzie (woj. dolnośląskie), które jest liderem rankingu miast z największym smogiem w 2024 roku. W tym mieście stężenie benzo(a)pirenu wzrosło z 4 do aż 7 ng/m3, co oznacza przekroczenie norm o 700%. Na kolejnych miejscach tego rankingu znalazły się Nowy Targ, Sucha Beskidzka i Myszków, gdzie stężeniem b(a)p przekraczało normę 5-krotnie.

Nowa Ruda zajmuje pozycję lidera również pod kątem średniorocznego stężenia pyłu PM10. Tuż za nią jest także Radomsko, Opatów, Zduńska Wola, Głubczyce, Zdzieszowice, Nowiny, Katowice i Pszczyna. W każdym z tych miast normy WHO dla pyłów PM10 były przekroczone co najmniej 2-krotnie.

Jakby tego było mało to Nowa Ruda jest też niekwestionowanym liderem miast z najwyższą liczba dni smogowych w 2024 roku. Było ich tu aż 73, czyli prawie dwa i pół miesiąca. Powyżej średniej unijnej (35 dni) jest także Nowy Targ (38 dni), Pszczyna (36 dni) i Gliwice (35 dni).

Z drugiej strony mamy jednak pozytywne przykłady miast, które pokazują, że można walczyć ze smogiem. Kraków przez lata był smogową stolicą Polski. Natomiast w 2024 roku żadna stacja pomiarowa w Krakowie nie odnotowała przekroczenia dopuszczalnego poziomu benzo(a)pirenu. Oznacza to ponad 7-krotny spadek stężenia w ciągu 10 lat.

Anna Dworakowska z Krakowskiego Alarmu Smogowego uważa, że taki wynik to m.in. zasługa wymiany kotłów i przestrzeganie uchwały antysmogowej.

Na uwagę zasługuje również gmina Goczałkowice-Zdrój w woj. śląskim. Tu kopciuchy ogrzewają już niespełna 3 proc. domów jednorodzinnych. Zdaniem ekspertów to w pewnym stopniu zasługa odpowiedniego wykorzystania dotacji z programu „Czyste powietrze”.

Jednak w ostatnim czasie liczba wniosków na dotacje na wymianę kopciuchów z dopłatami z „Czystego powietrza” znacznie wyhamowały.

– W 2025 roku proces likwidacji kopciuchów w Polsce gwałtownie zahamował, a program „Czyste Powietrze” przechodzi poważny kryzys – podkreśla Piotr Siergiej, rzecznik Polskiego Alarmu Smogowego. – W obliczu nowych, ostrzejszych norm jakości powietrza, które zaczną obowiązywać już za cztery lata, konieczne jest podjęcie przez rząd wzmożonych działań w tym kierunku. Jak na razie tej determinacji nie widać – dodaje rzecznik Polskiego Alarmu Smogowego.

Liderzy organizacji uważają, że dramatyczny spadek liczby wniosków na dotacje na wymianę kopciuchów to efekt decyzji NFOŚiGW. Zarząd Funduszu na kilka miesięcy wstrzymał nabór wniosków argumentując, że musi uszczelnić program, aby nie dochodziło do nadużyć.

Natomiast obecnie można znów składać wnioski o dopłaty do wymiany kopciuchów w ramach programu „Czyste Powietrze”. Jednak wysokość dofinansowania zależy od dwóch kwestii. Po pierwsze to wysokość dochodów, a po drugie to rodzaj inwestycji. Poniżej przedstawiamy przykładowe poziomy dotacji do wymiany kopciucha na nowsze źródło ogrzewania.

Dotacje do zakupu i montażu pompy ciepła typu powietrze– woda (z osprzętem) wynoszą:

• podstawowy poziom (do 40% kosztów kwalifikowanych) – 12 600 zł,
• podwyższony poziom (do 70% kosztów kwalifikowanych) – 22 000 zł,
• najwyższy poziom (do 100% kosztów kwalifikowanych) – 31 500 zł.

Natomiast na zakup pompy ciepła typu powietrze–powietrze dotacja wyniesie:

• podstawowy poziom – 4 480 zł,
• podwyższony poziom – 7 840 zł,
• najwyższy poziom – 11 200 zł.

Dodatkowo warto zwrócić uwagę, że znów można uzyskać dofinansowanie za kocioł na pellet drzewny o podwyższonym standardzie:

• podstawowy poziom – 8 200 zł,
• podwyższony poziom – 14 350 zł,
• najwyższy poziom – 20 500 zł.

Eksperci wskazują również, że warto wymienić źródło ogrzewania z jeszcze jednego powodu. Najnowsze dane wskazują, że średni koszt ogrzania domu przy pomocy kopciucha w tym sezonie będzie wynosić 8631 zł. Natomiast koszt ogrzania tego samego budynku za pomocą pompy ciepła z ogrzewaniem podłogowym wyniesie 5269 zł. A to oznacza roczne oszczędności na poziomie 3362 zł.

To też Cię zainteresuje: 2,7 mld zł dotacji na budownictwo. Samorządy zyskają 10 tys. mieszkań.

Ile kopciuchów wciąż funkcjonuje w Polsce?

W Polsce wciąż mamy do likwidacji około 2,5 miliona „kopciuchów”, mimo że w ciągu ostatnich 7 lat wymieniono 1 milion przestarzałych pieców.

Jakie mandaty grożą za używanie kopciuchów?

Za korzystanie z kopciuchów grożą mandaty do 500 zł, a w niektórych przypadkach grzywna do 5 tys. zł, w zależności od uchwał lokalnych samorządów.

Jakie programy antysmogowe są wprowadzane w Polsce?

W Polsce obowiązują uchwały antysmogowe w 14 z 16 województw, co obejmuje ponad 93 proc. mieszkańców kraju. Wprowadzają one zakazy korzystania z kotłów pozaklasowych na węgiel i drewno.

Jakie dotacje można uzyskać na wymianę kopciucha?

Można uzyskać dotację do 31 500 zł na wymianę kopciucha na nowoczesne źródło ogrzewania, w zależności od dochodów oraz rodzaju inwestycji, np. powietrzne pompy ciepła.

Dlaczego liczba wniosków na dotacje wyhamowała?

Spadek liczby wniosków na dotacje wynika z decyzji NFOŚiGW, która na kilka miesięcy wstrzymała nabór wniosków w celu uszczelnienia programu przed nadużyciami.