Wejherowo: Jak Kaszubi doświadczali radzieckiego "wyzwolenia"?

W ostatnią sobotę listopada Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie, wraz z gdańskim Instytutem Kaszubskim, zaprosiło na kolejną odsłonę seminarium kaszubskiego. Spotkania te, poświęcone ważnym dla regionu sprawom, cieszą się niemałym zainteresowaniem zarówno wśród badaczy, naukowców, jak i zwykłych pasjonatów kultury oraz historii naszego regionu.

Z racji 80. rocznicy tych wydarzeń, najnowsze seminarium skupiało się na kwestii "wyzwolenia" Pomorza przez Armię Czerwoną. Wejherowskie muzeum było zresztą idealnym miejscem do takich dyskusji, a to za sprawą otwartej miesiąc temu wystawy "Jak Ruscë przëszlë. Kaszëbë 1945", przybliżającej doświadczenia Kaszubów z tego okresu właśnie.

Dni pełne strachu, kradzieży, gwałtów, morderstw, deportacji, ukrytych za propagandowymi hasłami o "słowiańskim braterstwie" pozostały w pamięci mieszkańców regionu. Jednak dopiero niedawno historycy i literaturoznawcy na Kaszubach zaczęli poważnie o tym wszystkim rozmawiać.

- To jest dosyć delikatny temat ze względu na wspomnienia - mówi Aleksandra Sielicka, p. o. dyrektora Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej. - Mimo wszystko znamy jeszcze osoby, które ten okres przeżyły, pamiętają go i mają z tym różne doświadczenia, skojarzenia.

Doświadczeniami, rodzinnymi historiami dzielili się i uczestnicy sobotniego seminarium. Już podczas otwierającego spotkanie zwiedzania wystawy "Jak Ruscë przëszlë" nie brakowało dyskusji o wszechobecnej, przytłaczającej wręcz propagandzie, o nastrojach Kaszubów czy nawet o tym, jak okres przejścia wojsk radzieckich w ogóle nazywać.

- To jest groźne w słowach, że wchodzą w nasze umysły, my je przyjmujemy jako pewna oczywistość, bo jest drukowana raz, drugi, trzeci. Tak jest też z tym terminem "wyzwolenie" - przyznał na spotkaniu prof. Daniel Kalinowski, filolog i historyk literatury. - Jako mieszkaniec Słupska właściwie co roku na łamach gazet, portali widzę, że toczy się dyskusja, jak nazwać początek marca. Okresem "wyzwalania Słupska"? "Zajmowania Słupska"? Czy może wprowadzania polskiej administracji, bo też takie się pojawiają terminy. To dla nas wszystkich jest jakiś problem.

Prof. Kalinowski zauważył przy tym, że współcześnie już jesteśmy uwrażliwieni na ów problematyczny termin, nie operujemy nim tak łatwo. Ale to tylko jedno ze słów, które wpajane były Polakom po 1945 r. Uczestnicy seminarium dostrzegli natomiast, iż tytuł wystawy, kaszubskie określenie "Jak Ruscë przëszlë" znacznie lepiej oddaje to, co faktycznie się wówczas działo...

Choć zwiedzanie pobudzało do rozmów, sednem sobotniego wydarzenia były późniejsze referaty. Wspomnienia Kaszubów z okresu przejścia Armii Czerwonej przytaczała m.in. prof. Adela Kuik-Kalinowska, o inwigilacji członków Zrzeszenia Kaszubskiego opowiedział zaś mgr Sławomir Formella.

Zagorzałe dyskusje trwały zarówno na sali, zaraz po wykładach, jak i podczas przerw, w kuluarach. I o to właśnie chodziło organizatorom - by wreszcie przełamać tabu, otwarcie rozmawiać o tych wydarzeniach.

Warto zauważyć, iż wspomniana wystawa oraz poniekąd wywołane nią sobotnie spotkanie to pewna kontynuacja rozpoczętych tu już rok temu dyskusji. Przypomnijmy, że w październiku 2024 r., w 110. rocznicę wybuchu I wojny światowej, muzeum w Wejherowie zaprezentowało cieszącą się dużym zainteresowaniem wystawę czasową "Przeklęta wojna i trzykroć przeklęta służba jej", przybliżającą trudne losy mieszkańców naszego regionu w okresie Wielkiej Wojny. Opowieści o "wyzwoleniu" w 1945 r. są więc dość naturalnym, drugim rozdziałem.

Podobnie też do swej poprzedniczki, "Jak Ruscë przëszlë" wielokrotnie skłania odwiedzających do przemyśleń.

- Wystawa pobudza do refleksji i też do opowiadania, dzielenia się swoimi wspomnieniami, historiami rodzinnymi - zauważa Aleksandra Sielicka. - Ilekroć zapraszamy na zwiedzanie kuratorskie lub gdy jest okazja porozmawiać ze zwiedzającymi, to po prostu chcemy na ten temat rozmawiać. I to nie tylko w gronie historyków, ale też mieszkańców Kaszub, Pomorza.

Wystawę "Jak Ruscë przëszlë. Kaszëbë 1945" znaleźć można w Książnicy prof. Gerarda Labudy (ul. Zamkowa 2). Dostępna będzie ona do połowy października 2026 r.