Rodzina zastępcza. Jakie są mity a jak wygląda prawdziwe życie?

Serial "Rodzina zastępcza" zna chyba każdy. Przez lata bawił widzów swoimi zabawnymi perypetiami oraz przyciągał ciekawymi i charyzmatycznymi bohaterami. W rzeczywistości, mimo tytułu, ma on stosunkowo niewiele wspólnego z prawdziwymi rodzinami zastępczymi. Oczywiście nie oczekuję, aby komediowy serial poruszał trudne aspekty pracy w pieczy zastępczej, jednak sam zachęcił mnie do zgłębienia tego tematu i uświadomił, jak wiele mitów narosło wokół.

W ich obaleniu pomogła mi pani Karolina Przeniosło, która od kilku lat pełni funkcję rodziny zastępczej, a od roku działa w Sosnowcu. Jest również członkiem zarządu i jedną z rodzin założycielskich pierwszego Ogólnopolskiego Związku Zawodowego Rodzin Zastępczych. Omówmy więc najpopularniejsze mity dotyczące rodzin zastępczych. Oto one:

Rodzina zastępcza to czasowa forma opieki nad dzieckiem, podczas gdy adopcja jest trwała i dotyczy tylko dzieci z uregulowaną sytuacją prawną. Piecza zastępcza obejmuje zarówno dzieci z uregulowaną, jak i nieuregulowaną sytuacją prawną. W przypadku adopcji rodzina zastępcza decyduje o dziecku w pełnym zakresie - zmienia jego PESEL, nazwisko, a czasami nawet imię; dziecku wydawany jest nowy akt urodzenia. Natomiast rodzina zastępcza, w której znajduje się dziecko z nieuregulowaną sytuacją prawną, musi uzyskać zgodę rodziców lub sądu na działania takie jak diagnostyka dziecka.

Bycie zawodową rodziną zastępczą (ZRZ) wiąże się z umową-zleceniem, a minimalne stawki określa Ustawa o pieczy zastępczej:

• Zawodowa Rodzina Zastępcza: min. 4100 zł brutto
• Pogotowie rodzinne: 5084 zł brutto

To pokazuje, że nie ma mowy o "mitycznych wielkich zarobkach". Dodatkowo finansowanie na dziecko w pieczy zastępczej obejmuje:

• 1517 zł - częściowy zwrot kosztów utrzymania dziecka (często obejmuje tylko podstawowe potrzeby)
• 800+ - dodatkowe świadczenia

W praktyce rodziny zastępcze rzadko otrzymują "łatwe" dzieci. Są to najczęściej dzieci z deficytami rozwojowymi, zaniedbane, bez diagnozy, z FAS, RAD (zaburzenia więzi) lub traumami. Każde dziecko wymaga indywidualnego podejścia, a rolą rodziny zastępczej jest pogodzenie wychowania dzieci z różnych środowisk. Przy każdym nowo przyjętym dziecku życie rodzinne trzeba niejako organizować od nowa.

Przyszła rodzina zastępcza musi spełniać określone wymagania formalne i kwalifikacyjne. Przede wszystkim potrzebne jest zaświadczenie o niekaralności oraz brak pozbawienia lub zawieszenia władzy rodzicielskiej wobec własnych dzieci. Konieczne jest również posiadanie zaświadczenia lekarskiego potwierdzającego dobry stan zdrowia. Kandydaci przechodzą wstępną kwalifikację u Organizatora, obejmującą m.in. weryfikację warunków lokalowych oraz testy psychologiczne, które pozwalają ocenić motywację i kompetencje wychowawcze. Następnie muszą ukończyć szkolenie prowadzone przez Organizatora oraz posiadać stałe źródło utrzymania, które może być nawet najniższą krajową. Po podpisaniu umowy przez oboje małżonków jedno z nich rezygnuje z pracy zawodowej, podczas gdy drugie kontynuuje zatrudnienie.

Nie, rodzina zastępcza realizuje wyłącznie postanowienia sądu. To sąd decyduje o umieszczeniu dziecka w pieczy, a RZ wykonuje te decyzje. Wynagrodzenie ZRZ jest wypłacane także w okresie oczekiwania na dziecko - 80% podstawy.

Nie. Przykładem w tej sytuacji jest pani Karolina, która samodzielnie od 2022 roku pełni funkcję pogotowia rodzinnego. Nie jest to więc wymóg poparty przepisami ustawy.

Rodzina zastępcza posiada koordynatora, który nadzoruje i wspiera rodzinę. W Sosnowcu wizyty koordynatora odbywają się raz w miesiącu, są umawiane z wyprzedzeniem i realizowane z poszanowaniem planów rodziny.

To zależy od sytuacji. Niektóre rodziny biologiczne chcą współpracować, inne są nieobecne lub zawieszają kontakty (np. przy niebieskiej karcie lub podejrzeniu przemocy). RZ realizuje tylko wyznaczone kontakty dziecka z rodzicami biologicznymi.

Do pieczy rodzinnej trafiają dzieci od urodzenia do 10. roku życia. Starsze dzieci zwykle trafiają do pieczy instytucjonalnej. Ustawodawca przewiduje stopniowe zwiększanie liczby rodzin zastępczych i ograniczanie pieczy instytucjonalnej, ale brakuje chętnych rodzin, więc pełna realizacja tego celu jest trudna.

Rodziny w Sosnowcu mogą liczyć na wsparcie koordynatorów, psychologów, pedagogów, radców prawnych oraz pracowników administracyjnych szpitali i ośrodków pomocy. Dostają także wsparcie finansowe na przyjęcie dziecka, remonty, zdarzenia losowe, dofinansowanie do wypoczynku dziecka, a także uczestnictwo w atrakcjach dla dzieci (pikniki, Mikołajki, bilety do teatru).