Zagadka legendarnej bitwy. Czy Wincenty Kadłubek nas oszukał?

Sporne grody

W 1145 roku dojrzało do konfrontacji zbrojnej między synami Bolesława Krzywoustego. Seniorem Władysławem II Wygnańcem a jego młodszymi braćmi, Bolesławem IV Kędzierzawym i Mieszkiem III Starym.

Powodem powstałego w rodzie Piastów antagonizmu była sprawa przynależności grodów znajdujących się do 1144 roku pod zarządem Salomei, wdowy po Krzywoustym.

Zarówno Władysław, jak i Bolesław oraz Mieszko aspirowali do przejęcia tych grodów, przy czym jako pierwsi wyciągnęli po nie ręce juniorzy, co wywołało wściekłość ich starszego brata, który postanowił załatwić całą sprawę na drodze militarnej.

Niezbędna pomoc ruska

W rozprawie z juniorami Władysława Wygnańca wspierali Rusini. Z tekstu Latopisu kijowskiego wynika, iż senior zwrócił się o pomoc do księcia Wsiewołoda Olegowica, ten zaś pozytywnie odpowiedział na jego prośbę, wysyłając do Polski swego syna Światosława Wsiewołodowica, braci: Światosława i Igora, oraz Włodzimierza Dawidowica.

Historycy nie są w stanie oszacować, jak liczne były wojska przyprowadzone przez Rurykowiczów do Polski. Nie ulega natomiast wątpliwości, iż Wygnaniec bardzo liczył na ich pomoc. Spodziewał się bowiem powtórzenia przynajmniej takiego samego sukcesu jak w 1142 roku, kiedy udało mu się spacyfikować Mazowsze przy współudziale sił ruskich.

W ziemi lackiej

Przebieg wojny z 1145 roku opisano lakonicznie w Latopisie kijowskim. Według tego przekazu, Rusini wtargnęli w głąb ziemi lackiej, gdzie natknęli się na Bolesława Kędzierzawego i Mieszka Starego, stojącymi ze swoimi wojskami za jakimś bagnami.

Na podstawie wymienionego latopisu ruskiego wnioskowano o przygotowaniu się juniorów do starcia zbrojnego z Władysławem Wygnańcem. By lepiej umotywować tę hipotezę, powoływano się na niedatowaną przez mistrza Wincentego Kadłubka relację, z której wynika, iż senior został rozbity przez Bolesława i Mieszka nad rzeką Pilicą.

Tymczasem w Latopisie kijowskim nie słyszymy o odbyciu się jakiejkolwiek bitwy w 1145 roku, co skłoniło wielu uczonych do wykreślenia jej z rejestru wydarzeń mających faktycznie miejsce.

Bitwa nad rzeką Pilicą?

W historiografii znaleźli się również obrońcy przekazu Wincentego Kadłubka, dopuszczający możliwość stoczenia bitwy nad Pilicą przed pojawieniem się wojsk ruskich w podzielonej na dzielnice Polsce. Twierdzono przy tym, iż w 1145 roku zawiodło współdziałanie między Władysławem Wygnańcem a jego sojusznikami, które zaowocowało zbyt prędkim wyruszeniem w pole przez seniora, względnie spóźnieniem się na plac boju książąt ruskich.

Mimo klęski Władysława – jak dalej dowodzono – wojna nie była jeszcze skończona, zaś szalę zwycięstwa na korzyść seniora przechylili jego wschodni sojusznicy, którzy dzięki posiadanej przewadze militarnej oraz poniesionym wcześniej stratom osobowym przez juniorów zmusili obrońców do podjęcia pertraktacji.  

Kadłubek na cenzurowanym

Ostatnia z zaprezentowanych wizji historiograficznych stara się pogodzić ze sobą sprzeczne informacje pochodzące z Latopisu kijowskiego i Kroniki polskiej mistrza Wincentego Kadłubka.

Problem jednak w tym, iż Kadłubek nie datował zrelacjonowanych przez siebie wydarzeń i nie ma żadnej pewności, że odnosiły się one do 1145 roku. Trudno zatem rozstrzygnąć, czy bitwa nad Pilicą rzeczywiście się odbyła, czy też została wymyślona przez tego kronikarza na potrzeby jego dzieła.

W tym wypadku bezpieczniej chyba będzie pozostać na gruncie wiadomości podanych przez ruskiego latopisarza. Ten ostatni jednoznacznie wskazał, iż to bracia Władysława Wygnańca wystąpili z inicjatywą zakończenia konfliktu, a nie piastowski senior.

Zwycięzcy i przegrani

Konflikt z 1145 roku zakończył się podpisaniem traktatu pokojowego. Na jego mocy Rusini otrzymali od pokonanych książąt piastowskich Wiznę, leżącą w dzielnicy mazowieckiej Bolesława Kędzierzawego.

Z kolei Władysławowi Wygnańcowi ofiarowano cztery grody, które dotychczasowi historycy lokalizowali w Sieradzu, Łęczycy, Kaliszu i Gnieźnie (ten ostatni ośrodek czasami zastępuje się Kruszwicą).

Tak więc seniorowi przypadło w udziale w ciągu ostatnich lat kolejne zwycięstwo, skutkujące rozszerzeniem jego stanu posiadania. Był on coraz bliżej poskromienia nieprzychylnych mu braci.

Źródło

Niniejszy tekst stanowi fragment książki dr Mariusza Sampa w Polska i Ruś Kijowska. Sąsiedztwo ognia i miecza (Wydawnictwo Bellona, Warszawa 2024).