Zakazany Zakon Templariuszy. Czego naprawdę obawiał się Kościół?

Zakon Ubogich Rycerzy Chrystusa i Świątyni Salomona, powstały w 1119 roku, szybko wyrósł ponad swoje pierwotne założenia. Jego misją miała być ochrona pielgrzymów zmierzających do Ziemi Świętej, ale już po kilkudziesięciu latach stał się czymś więcej niż tylko zakonem militarnym.

Templariusze mieli własne twierdze, floty, ziemie i niezależne struktury dowodzenia. Posiadali przywileje nadane przez papieża – nie podlegali lokalnym władzom kościelnym ani świeckim. Byli państwem w państwie – a może nawet czymś więcej: zakonem z własną, ukrytą wizją świata.

W średniowieczu zaufanie było towarem deficytowym. Templariusze byli jednak uznawani za ludzi o nieskazitelnym honorze. To dzięki nim narodziła się proto-bankowość – system umożliwiający bezpieczny transfer pieniędzy między krajami. Królowie powierzali im skarbce, pielgrzymi – dobytek życia. W Paryżu pełnili funkcję królewskich bankierów – a ich siedziba stała się niemalże alternatywnym centrum finansowym Europy.

Dysponowali również rozległą siecią komunikacyjną i własną flotą, co pozwalało im prowadzić dyplomację, gromadzić informacje i transportować dobra – a może także ukryte skarby?

Podróżując między Europą a Bliskim Wschodem, Templariusze zetknęli się z naukami arabskimi, żydowską kabałą, grecką filozofią i perską symboliką. To, co dla nich mogło być poszukiwaniem uniwersalnej mądrości – dla Kościoła mogło oznaczać herezję.

Niektóre źródła sugerują, że Templariusze przechowywali starożytne manuskrypty, nieznane wcześniej mapy, a nawet fragmenty Zwojów znad Morza Martwego. Czy właśnie dlatego niektóre ich rytuały – jak tajemnicze przysięgi, pocałunki rytualne czy symbole przypominające gnostyckie wzory – wzbudzały taki lęk?

Jednym z najczęściej powtarzanych zarzutów wobec zakonu było czczenie tajemniczej istoty zwanej Baphometem. Opisywano ją jako brodatego demona, posąg lub głowę, której Templariusze mieli oddawać hołd. Niektórzy historycy uważają, że był to zniekształcony obraz Mahometa lub alegoria tajemnicy – inni wiążą go z wiedzą hermetyczną.

Istnieją też relacje o Czarnych Madonnach, które znajdowały się w niektórych komandoriach templariuszy – przedstawienia Matki Boskiej o ciemnej skórze, wiązane z kultami przedchrześcijańskimi lub alchemią duchową.

13 października 1307 roku – w piątek – król Francji, Filip IV Piękny, nakazał aresztowanie setek templariuszy. Zarzuty: herezja, bluźnierstwo, sodomia, bałwochwalstwo. Procesy były brutalne i pełne tortur. Wielki Mistrz Jakub de Molay po siedmiu latach więzienia został spalony na stosie w 1314 roku.

Przed śmiercią miał rzucić klątwę na papieża i króla – obaj zmarli w ciągu roku. To wydarzenie miało zapoczątkować legendę o piątku trzynastego jako dniu pecha.

Tuż przed dramatycznym upadkiem w 1307 roku Zakon Templariuszy był jedną z najpotężniejszych i najlepiej zorganizowanych instytucji średniowiecznej Europy. Posiadali setki fortec, ziem, gospodarstw, spichlerzy i twierdz – rozciągających się od Portugalii po Węgry, od Anglii po Cypr. Ich struktura była nie tylko religijna i militarna, ale też administracyjna i gospodarcza.

W samej Francji istniało około 170 do 200 komandorii – lokalnych centrów zakonnych, które zarządzały majątkami i zapewniały dochód na działalność militarną. W Hiszpanii – szczególnie w Aragonii i Kastylii – funkcjonowało około 100 placówek, a w Anglii co najmniej 70 do 90. We Włoszech doliczono się blisko 60, a w Portugalii – kolejnych 40.

Na wschodnich rubieżach Europy, w Czechach, na Węgrzech i w Polsce, obecność zakonu była mniej liczna, ale strategicznie istotna – w tych rejonach istniało łącznie kilkanaście (a maksymalnie 50) komandorii. Na Cyprze, będącym ostatnim bastionem Zakonu po utracie Ziemi Świętej, Templariusze utrzymywali jeszcze około 20 twierdz i domów zakonnych.

W sumie Zakon Templariuszy posiadał ponad 800 komandorii i placówek w całej Europie i na Bliskim Wschodzie.

Zakon liczył w tym czasie prawdopodobnie 15 000–20 000 członków, z czego około 2 000–3 000 stanowili rycerze walczący. Pozostali to słudzy zakonni, duchowni, bracia służebni oraz specjaliści – np. lekarze, murarze czy pisarze.

Szacuje się, że zakon zatrudniał także ponad 50 000 osób świeckich, w tym chłopów, rzemieślników i zarządców dóbr. 

Część majątków zakonnych przekazano joannitom, ale wiele bogactw po prostu zniknęło. Legenda głosi, że templariusze wywieźli złoto z Paryża w noc przed aresztowaniami. Od tej pory zaczęły się teorie o zaginionym skarbie Templariuszy – ukrytym być może w Portugalii, na Malcie, w Nowym Świecie, a nawet w Szkocji.

Inni sugerują, że zakon przetrwał jako Rycerze Chrystusa w Portugalii lub jako tajne bractwa – przodkowie współczesnej masonerii.

Historia lubi podpowiadać proste wyjaśnienia: chciwość, polityka, długi. I rzeczywiście – Filip IV był zadłużony u Templariuszy, pragnął przejąć ich majątek, a Kościół, ulegając naciskom króla, wybrał rozwiązanie polityczne. Ale prawdziwa siła legendy Templariuszy tkwi w tym, czego nie wiemy – a może nie chcemy wiedzieć.

Czy Kościół i monarchowie bali się złota Templariuszy – czy może jednak ich myśli? Templariusze mieli niespotykaną w tamtych czasach autonomię intelektualną i duchową. Zamiast głosić dogmaty, kładli nacisk na symbolikę, rytuał, wewnętrzne doświadczenie. Takie podejście mogło być postrzegane jako zagrożenie dla porządku religijnego.

Kościół mógł widzieć w Templariuszach lustrzane odbicie samego siebie: organizację o strukturze, mitologii i symbolice, ale bez potrzeby podporządkowania się papieskiej władzy. To mogło być o wiele bardziej niebezpieczne niż jakakolwiek herezja. Bo herezję można potępić. Ale wolną, refleksyjną i głęboką myśl można tylko zakazać, gdy zaczyna zagrażać fundamentom systemu.

Dziś Zakon Templariuszy powraca nie w zbrojach, ale w książkach, filmach, grach i teoriach spiskowych. Ich symbole przejęły tajne bractwa, a ich imię stało się synonimem ukrytej wiedzy, zagubionej prawdy i duchowego buntu.

Czy naprawdę zginęli – czy może tylko zeszli do podziemia?

• Barber, Malcolm – The Trial of the Templars, Cambridge University Press, 1978.
• Demurger, Alain – The Last Templar, Profile Books, 2004.
• Read, Piers Paul – The Templars, St. Martin’s Press, 1999.
• Frale, Barbara – The Templars: The Secret History Revealed, Arcade Publishing, 2009.
• Upton-Ward, J. M. – The Rule of the Templars, The Boydell Press, 1992.
• Burman, Edward – The Templars: Knights of God, Destiny Books, 1986.
• Partner, Peter – The Murdered Magicians, Oxford University Press, 1982.
• Bulla papieska Vox in excelso (1312), Akta procesu Jakuba de Molay (1307–1314).