Zapomniani królowie Polski. Nieudolni, nielubiani, niedocenieni

Mieszko II Lambert był drugim z kolei królem Polski (jego koronacja nastąpiła najprawdopodobniej pod koniec 1025 roku w Gnieźnie). Odziedziczył w spadku po ojcu, Bolesławie Chrobrym, rozległe terytorium. Przez pierwsze lata swych rządów był liczącym się władcą w Europie Środkowej.

W starszej historiografii nie szczędzono pod adresem Mieszka II negatywnych epitetów, uznając go przy tym za władcę nieudolnego. Czyniono tak pod wpływem negatywnej oceny tego panującego, która wyszła spod pióra XV-wiecznego kronikarza Jana Długosza. Według tego dziejopisa, król "okazał się człowiekiem gnuśnego charakteru, tępego umysłu, niezgrabny, w radach nierozsądny, w działaniu słaby, mało zdatny do spraw większej wagi".

W nowszej nauce odchodzi się od tych stereotypowych opinii, wskazując na pozytywne akcenty panowania Mieszka II, który na swoim koncie odnotował wiele sukcesów. W 1028 roku ten władca najechał wschodnie połacie Saksonii i pobrał wielką rzeszę jeńców. W rok później odparł odwetowy najazd cesarza Konrada II (obrona Budziszyna). Nieco wcześniej Mieszko wypędził z kraju buntujących się braci, Bezpryma i Ottona, przez co wzmocnił swoją pozycję w państwie.

Kilka lat później (1031) szczęśliwa karta odwróciła się od króla, a rządzony przez niego kraj spotkała katastrofa. W wyniku zaatakowania Polski od wschodu i zachodu przez Rusinów i Niemców, odpadły od niej Milsko, Łużyce i Grody Czerwieńskie, a więc ziemie z trudem zawojowane przez poprzednika Mieszka.

W tym samym 1031 roku Mieszko II musiał uciekać z kraju, oddając władzę w ręce Bezpryma. Po jakimś czasie zdołał jednak odzyskać panowanie i rządził Polską aż do swojej śmierci (1034). Według niektórych historyków, król pod koniec życia postradał zmysły, na co jednak nie ma w chwili obecnej twardych dowodów źródłowych.

To ostatni męski przedstawiciel wielkopolskiej linii Piastów. Władzę w Wielkopolsce objął w 1279 roku po śmierci ojca, Przemysła I. Kilka lat później zdołał rozciągnąć swoje wpływy na Pomorze Gdańskie (1294) oraz przejściowo ziemię krakowską (1290).

Zjednoczenie Wielkopolski z Pomorzem Gdańskim uczyniło Przemysła II najsilniejszym wśród Piastów. 26 czerwca 1295 roku, najprawdopodobniej za zgodą papiestwa, przywdział na swe skronie koronę w katedrze gnieźnieńskiej z rąk arcybiskupa Jakuba Świnki. Była to pierwsza koronacja władcy polskiego po ponad dwustu latach (1076 – koronacja Bolesława Szczodrego).

Koroną Przemysł II nacieszył się zaledwie kilka miesięcy. 8 lutego 1296 roku zamordowano go w Rogoźnie z inicjatywy rodów Nałęczów i Zarembów, i najprawdopodobniej przy udziale Brandenburczyków.

Przemysł II był niezwykle ambitnym władcą, cierpliwie dążącym do realizacji swoich zamiarów. Jak ognia unikał prowadzenia wyniszczających wojen. Prowadził rozsądną i dalekowzroczną politykę gospodarczą. Cieszył się szerokim poparciem wśród współczesnych, na co wskazują przykłady powoływania jego osoby na arbitra sporów międzydzielnicowych.

Wacław II Przemyślida królem Polski został w 1300 roku. Udało mu się dokonać faktycznego zjednoczenia naszego państwa po trwającym ponad 100 lat rozbiciu dzielnicowym. W dniu koronacji Przemyślida panował nad Małopolską, Wielkopolską, ziemią sieradzką, Kujawami oraz Pomorzem Gdańskim.

Panowanie Wacława II w Polsce nie cieszyło się dobrą sławą. Urzędy obsadzał cudzoziemcami, co nie było w smak lokalnym możnowładcom. W Polsce bywał incydentalnie, jego interesów na północ od Karpat pilnowali starostowie, którzy – co warte odnotowania – usprawnili działanie polskiej administracji. Za sprawą Wacława II na ziemiach piastowskich wprowadzono do obiegu system monetarny oparty na groszu praskim, który to system przejęli w spadku po nim jego następcy.

Wacław II zdecydowanie lepiej władał Czechami (od 1278 roku) niż Polską. Czechy za jego rządów doszły do szczytu potęgi. Sielankę króla przerwała jego niespodziewana śmierć (1305).

Uważa się, iż Przemyślidę otruto, jednak brakuje na potwierdzenie tego przypuszczenia jednoznacznych dowodów. Jego następcą został Wacław III, niekoronowany król Polski, który rozstał się z tym światem w tragicznych okolicznościach już w 1306 roku.

Ludwik Węgierski został królem Polski po śmierci Kazimierza Wielkiego (1370). Był jednym z najwybitniejszych władców Węgier. Po serii długich wojen zdołał rozciągnąć zwierzchnictwo nad Mołdawią, Wołoszczyzną, Bośnią i częścią Bułgarii.

Ludwika Węgierskiego nie lubiano nad Wisłą. Do Polski zaglądał jedynie okazjonalnie. Sprawował tu rządy za pośrednictwem swej matki, Elżbiety Bośniaczki. Zasłynął głównie dzięki wydaniu przywileju w Koszycach, gwarantującego szlachcie podstawowe prawa. Akt ten ograniczał władzę monarszą, a ugruntowywał przewagę stanu szlacheckiego w państwie, co przetrwało do końca jego upadku (XVIII wieku).

Najwięcej pożytku z panowania Ludwika Andegaweńskiego mieli w Polsce mieszczanie i kupcy, cieszący się szczególnymi względami. Dzięki królowi nastąpił rozwój gospodarki i handlu. Monarcha zmarł w 1382 roku, a wraz z końcem jego życia, kresu dobiegła również pierwsza polsko-węgierska unia personalna.

Urodził się na początku sierpnia 1461 roku. Był czwartym synem Kazimierza Jagiellończyka i "matki królów" Elżbiety Rakuszanki. W 1492 roku został wielkim księciem litewskim, zaś w 1501 roku (po śmierci starszego brata Jana Olbrachta) królem Polski.

Na cieniu niezwykle krótkich, bo 5-letnich rządów Aleksandra Jagiellończyka zaważyło uchwalenie w 1505 roku konstytucji "Nihil novi", według której bez zgody szlachty sejm nie mógł podjąć żadnej wiążącej uchwały. Ustawa ta znacznie krępowała działalność króla. Mimo to Aleksander swoje rządy próbował oprzeć na szlachcie. Niestety jego przedwczesna śmierć (1506) pokrzyżowała mu wszystkie plany i nadzieje, które wiązał z tym stanem.

Ujemny okazał się również bilans polityki zagranicznej Jagiellończyka. W 1503 roku podpisał on rozejm, kończący wojnę z Moskwą. Na mocy tego układu około 1/3 terytorium Wielkiego Księstwa Litewskiego znalazło się pod okupacją wschodniego sąsiada Polski.

To polski król z dynastii Jagiellonów i żona polskiego władcy elekcyjnego Stefana Batorego. Jako córka Zygmunta Starego i Bony Sforzy była inteligentną kobietą, która otrzymała staranne wykształcenie. Niewiele brakowało, aby została starą panną do końca życia, jednak ostatecznie tak się nie stało.

Jej małżeństwo z pochodzącym z Siedmiogrodu Stefanem Batorym było wybitnie nieudane. Młodszy od niej o 10 lat małżonek wyraźnie unikał spotkań z królową w sypialni. Stefan wolne chwile, zamiast spędzać przy leciwej kobiecie, wolał być na froncie albo na łowach. Robił dosłownie wszystko, co w jego mocy, aby być jak najmniej z żoną. Władca torpedował również na każdym kroku starania Anny, aby zaistnieć na scenie politycznej. Wtórowali mu w tym doradcy królewscy, którzy nie lubili córki Zygmunta Starego.

W ramach ciekawostki warto odnotować, iż Stefanowi Batoremu podsunięto pomysł rozwiedzenia się z żoną, z którą tak naprawdę się tylko męczył. Ostatecznie król zrezygnował z tej opcji i nic raczej nie wskazuje na to, by ją na poważnie rozważał.

Małżonkowie starali się nie wchodzić sobie w paradę. Stan ten trwał aż do śmierci Batorego w 1586 roku. W międzyczasie Anna Jagiellonka bez reszty oddawała się sprawom dworu. Wybudowała okazały ogród w Ujazdowie. Gdy władzę w Polsce przechwycili Wazowie, Jagiellonka zamieszkała w Warszawie. Zmarła tam w 1596 roku.

Wybrano go na króla Polski po abdykacji Jana II Kazimierza (1668). Jego ojcem był znany wszystkim wielki magnat kresowy – Jeremi Michał Wiśniowiecki. Syn niestety nie odziedziczył po ojcu talentów politycznego i militarnego.

Król nie potrafił opanować zwalczających się stronnictw, profrancuskiego i proaustriackiego, dążących do przejęcia władzy w kraju. Nieomal nie doszło do wybuchu wojny domowej z prawdziwego zdarzenia. Chyba tylko dziwnemu zbiegowi okoliczności Polska zawdzięczała to, iż nie doszło do rozlewu bratobójczej krwi.

Na czasy panowania Michała Korybuta Wiśniowieckiego przypadło dalsze osłabienie pozycji Polski na arenie międzynarodowej. Stosunki z Rosją czy Prusami Książęcymi pozostawiały wiele do życzenia. Monarcha próbował temu wszystkiemu zaradzić, zbliżając się do Habsburgów, jednak na niewiele się to zdało.

W 1672 roku po miażdżącym uderzeniu sułtana Mehmeda IV, któremu udało się zdobyć Kamieniec Podolski, Polska została zmuszona do podpisania haniebnego traktatu pokojowego, oddającego w ręce Imperium Osmańskiego część ziem wschodnich Rzeczypospolitej. Król próbował wprawdzie jakoś przeciwstawić się naporowi muzułmanów, jednak choroba pokrzyżowała mu wszystkie plany.

Michał Korybut Wiśniowiecki zmarł 10 listopada 1673 roku z powodu zatrucia pokarmowego. Jego śmierć większość poddanych przyjęła chyba z ulgą, ponieważ powszechnie uważano go za władcę nieudolnego. Również i dzisiaj badacze mają podobne zdanie, nie szczędząc pod jego adresem nieprzychylnych ocen.

Stanisław Leszczyński królem Polski został przypadkiem. Jego ojciec, wojewoda poznański Rafał, dość czynnie popierał króla szwedzkiego Karola XII podczas Wielkiej Wojny Północnej (1700-1721), za co postanowiono go wyróżnić. W efekcie jego synowi oddano koronę (1704). Niestety już 5 lat później miała miejsce katastrofa Karola XII w bitwie pod Połtawą. Automatycznie skończyły się również rządy Stanisława Leszczyńskiego.

Po raz kolejny Stanisława Leszczyńskiego wybrano na króla Polski w 1733 roku (po śmierci Augusta II Mocnego). Korzystał wtedy z pomocy finansowej swojego teścia – władcy Francji Ludwika XV. W wyniku zdecydowanego natarcia sąsiednich mocarstw, Rosji, Saksonii i Austrii, król opuścił raz na zawsze kraj, osiedlając się w Lotaryngii. Zmarł tam w 1766 roku.

Stanisław Leszczyński, mimo tego, że był najdłużej żyjącym królem Polski, panował nad Wisłą zbyt krótko, aby mógł czegokolwiek tu dokonać. Wsławił się jako mecenas sztuki i nauki.