Słodzone napoje – płynna destrukcja organizmu potwierdzona badaniami

Osoby regularnie pijące słodzone napoje mają znacznie wyższe ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2. W jednym z największych badań prospektywnych, przeprowadzonym na ponad 90 tysiącach kobiet, wykazano, że już dwie puszki słodkiego napoju dziennie zwiększają ryzyko tej choroby o ponad 80%.

Wysoki ładunek glikemiczny, gwałtowny wyrzut insuliny i późniejszy spadek poziomu cukru we krwi to przepis na rozchwiany metabolizm glukozy i insulinooporność – pierwszy krok do cukrzycy.

Niealkoholowe stłuszczenie wątroby (NAFLD) to choroba, która jeszcze niedawno była rzadkością. Dziś dotyka milionów ludzi – w tym dzieci. Główny podejrzany? Fruktoza z napojów gazowanych. W odróżnieniu od glukozy, fruktoza metabolizowana jest prawie wyłącznie w wątrobie. Jej nadmiar prowadzi do tworzenia trójglicerydów i gromadzenia tłuszczu w komórkach wątrobowych. Efekt? Uszkodzenia przypominające zmiany poalkoholowe – mimo że pacjent nigdy nie nadużywał alkoholu.

Słodzone napoje nie tylko tuczą – dosłownie skracają życie. Badania wykazują, że osoby pijące więcej niż jedną porcję dziennie mają wyraźnie podwyższone ryzyko chorób sercowo-naczyniowych, w tym nadciśnienia, miażdżycy i zawałów serca.

Nie chodzi tylko o cukier – choć on sam powoduje wzrost poziomu trójglicerydów i stany zapalne. W grę wchodzi także zatrzymanie sodu i wody, zaburzenia gospodarki lipidowej i stres oksydacyjny. W sumie – potężny cios dla układu krążenia.

W wielu badaniach epidemiologicznych zauważono związek między wysokim spożyciem słodkich napojów a zwiększoną umieralnością z powodu nowotworów. Nie chodzi tu o bezpośrednie wywoływanie raka, ale o tworzenie środowiska sprzyjającego jego rozwojowi: przewlekły stan zapalny, otyłość, hiperinsulinemia – wszystkie te czynniki są napędzane przez cukier.

Co istotne, efekt ten dotyczy także napojów „100% sok” – choć nie zawierają one cukru dodanego, zawierają bardzo dużo naturalnej fruktozy w postaci skoncentrowanej, pozbawionej błonnika.

Dzieci i młodzież są szczególnie wrażliwe na skutki działania słodzonych napojów. Ich mózg dopiero się rozwija, a nadmiar cukru wpływa na układ dopaminowy i może zwiększać ryzyko zaburzeń nastroju, trudności z koncentracją, a nawet uzależnienia od innych substancji.

Co więcej, u dzieci pijących regularnie napoje słodzone obserwuje się wyższy poziom otyłości brzusznej, insulinooporność i gorsze wyniki w testach pamięci. Wpływ ten może być długofalowy – sięgający dorosłości.

Choć otyłość i cukrzyca to najczęściej wymieniane konsekwencje picia słodzonych napojów, ich wpływ na organizm sięga znacznie dalej – także tam, gdzie mało kto się tego spodziewa.

Zacznijmy od jamy ustnej. Cukier w płynnej postaci, w połączeniu z niskim pH większości napojów gazowanych, to idealne środowisko do erozji szkliwa i szybkiego rozwoju próchnicy. Zęby są nieustannie wystawiane na działanie kwasów, które stopniowo osłabiają ich strukturę, a u osób pijących regularnie colę lub napoje energetyczne, szkliwo może być uszkodzone nawet mimo dobrej higieny. 

Mniej oczywiste, lecz nie mniej realne są skutki dla kości. Badania wykazały, że wysokie spożycie słodzonych napojów, zwłaszcza zawierających kwas fosforowy, koreluje z niższą gęstością mineralną kości – zwłaszcza u kobiet i młodzieży. Efektem może być zwiększone ryzyko osteoporozy i złamań, szczególnie u osób, które rezygnują z produktów mlecznych na rzecz napojów słodkich.

Nie można też pominąć wpływu cukrów prostych na proces starzenia, który zachodzi nie tylko na poziomie zewnętrznym, ale również komórkowym. Spożywanie napojów słodzonych sprzyja tzw. glikacji – procesowi, w którym cząsteczki cukru łączą się z białkami i tłuszczami, tworząc patologiczne struktury. Powstałe w ten sposób końcowe produkty zaawansowanej glikacji (AGEs) kumulują się w tkankach, prowadząc do ich sztywności, utraty elastyczności i upośledzenia funkcji. Szczególnie widać to w skórze – która szybciej wiotczeje i traci blask – ale to tylko wierzchołek góry lodowej. AGEs mają zdolność indukowania stanu zapalnego, nasilają stres oksydacyjny i przyspieszają degenerację struktur białkowych w mózgu. W dłuższej perspektywie może to zwiększać ryzyko chorób neurodegeneracyjnych, takich jak choroba Alzheimera czy Parkinsona, oraz pogarszać ogólną sprawność poznawczą wraz z wiekiem.

Coraz częściej mówi się również o wpływie fruktozy na poziom kwasu moczowego we krwi. Regularne picie słodzonych napojów może prowadzić do jego podwyższenia, co z kolei zwiększa ryzyko wystąpienia dny moczanowej – choroby objawiającej się bolesnymi stanami zapalnymi stawów. To szczególnie istotne u mężczyzn i osób z nadwagą.

U kobiet w ciąży regularne spożywanie słodzonych napojów wiązano z podwyższonym ryzykiem cukrzycy ciążowej, nadciśnienia oraz nieprawidłowego rozwoju płodu. Co więcej, dzieci kobiet pijących duże ilości napojów słodzonych w ciąży częściej wykazują tendencję do otyłości już w wieku przedszkolnym.

Jak widać, wpływ słodzonych napojów na zdrowie nie kończy się na „pustych kaloriach”. To pełnowymiarowe działanie systemowe, które potrafi oddziaływać na zęby, stawy, kości, skórę i kolejne pokolenia. I choć nie zawsze odczuwamy skutki od razu, one zbierają się w organizmie jak krople – aż w końcu przelewają czarę.

• Malik VS et al. – Sugar-sweetened beverages and risk of metabolic syndrome and type 2 diabetes – Diabetes Care
• Stanhope KL, Havel PJ – Fructose consumption and its metabolic consequences – Ann NY Acad Sci
• Schulze MB et al. – SSBs, weight gain and diabetes in women – JAMA
• Ma J et al. – Sugar-sweetened beverages and fatty liver disease – J Hepatol
• Fung TT et al. – Sweetened beverage consumption and risk of CHD – Am J Clin Nutr
• Yang Q et al. – Added sugar intake and cardiovascular mortality – JAMA Intern Med
• Choi HK et al. – Fructose-rich beverages and risk of gout – JAMA
• Narain A et al. – Soft drinks and CVD/mortality – Int J Clin Pract
• Sylvetsky AC, Rother KI – Trends in low-calorie sweetener consumption – Physiol Behav
• Ruanpeng D et al. – Sugar/artificial sweeteners and obesity – QJM