Nie tylko bank i mleczarnia. Spółdzielnie mają być tarczą w kryzysie

– Żeby być odpornymi, musimy mieć silne społeczeństwo. Musimy mieć tą pewność, że kiedy zostaniemy zaatakowani, że ludzie sobie pomogą – mówił Jan Oleszczuk-Zygmuntowski, współprzewodniczący Polskiej Sieci Ekonomii.

Jego zdaniem to właśnie spółdzielczość i ekonomia społeczna odbudowują zaufanie i poczucie wspólnoty, które są niezbędne w sytuacjach kryzysowych.

W trakcie wojny w Ukrainie, jak przypominał, działały lokalne wspólnoty energetyczne, które umożliwiały dalsze funkcjonowanie szpitali czy zakładów produkcyjnych mimo zniszczeń infrastruktury. Model spółdzielczy – choć często utożsamiany jedynie z dawnymi GS-ami – ma dziś nowoczesne i elastyczne oblicze.

– Spółdzielczość to po prostu prowadzenie biznesu z innymi ludźmi. To wspólna własność, którą wspólnie zarządzamy – tłumaczył ekonomista. Przykładem są spółdzielnie energetyczne – zrzeszenia, które wspólnie inwestują w odnawialne źródła energii: panele fotowoltaiczne, turbiny wiatrowe czy biogazownie. Te ostatnie szczególnie istotne są dla rolników.

Nowoczesna spółdzielczość obejmuje również narzędzia cyfrowe: aplikacje, platformy e-commerce, narzędzia edukacyjne – wszystkie oparte na wspólnej własności użytkowników. Taki model zwiększa lokalne zakorzenienie i chęć obrony wspólnego dobra.

W opinii Zygmuntowskiego, czas przejść od partycypacji symbolicznej – jak budżet obywatelski – do prawdziwej partycypacji gospodarczej.

– Co jeśli te 500 złotych, 1000 złotych zainwestujesz w swoją lokalną społeczność? Będziesz miał głos, ale też będziesz miał wspólną własność tego, w co zainwestujesz – mówił, proponując model tzw. spółdzielni rozwojowej. Samorząd, który uruchomi taki projekt, może wykorzystać pustostany, tworzyć lokalne miejsca pracy i zaktywizować mieszkańców ekonomicznie.

– W kryzysie zawsze wracamy do spółdzielczości jako formy odbudowywania się. Zresztą nie tylko my – przekonywał Zygmuntowski.

Wskazywał, że nie tylko rolnicze grupy producenckie czy mleczarnie, ale też prawie 500 banków spółdzielczych w Polsce są „cichą maszynerią” podtrzymującą lokalną gospodarkę.

– To instytucje, które nie udzielały ryzykownych kredytów walutowych i przetrwały niejeden kryzys.

W Stanach Zjednoczonych, Hiszpanii czy nawet Korei Południowej model spółdzielczy wraca przy każdym załamaniu.

– Polska też, wchodząc w kolejny trudny okres, coraz częściej sięga po ten model. Samorządy z całego kraju przychodzą do nas po poradę – mówił ekonomista.

Jednym z najnowszych i najbardziej obiecujących kierunków są spółdzielnie cyfrowe. Jak podkreśla Zygmuntowski, około 40 miliardów złotych rocznie wypływa z Polski do globalnych gigantów cyfrowych – platform zakupowych, mediów społecznościowych, aplikacji transportowych.

– Wyobraźmy sobie, że platformę do lokalnego handlu, uczenia się, czy zamawiania jedzenia prowadzi lokalna spółdzielnia. My jako mieszkańcy, jako użytkownicy tej aplikacji, jesteśmy jej współwłaścicielami – opowiadał.

Taki model nie tylko zatrzymuje środki w gminie, ale pozwala dostosować narzędzia cyfrowe do rzeczywistych potrzeb lokalnych społeczności.

Dlaczego więc mimo tylu korzyści model spółdzielczy nie stał się jeszcze dominującym paradygmatem rozwoju? – Zawsze przychodzi w takich cyklach. W kryzysie ludzie przypominają sobie o ekonomii społecznej. Potem gdy robi się bogato, zapominają – tłumaczył Zygmuntowski. Jego zdaniem historia największych spółdzielni – takich jak hiszpański Mondragon – pokazuje, że ten model ma potencjał globalny.

– Zakładamy spółdzielnie w całym kraju, w małych samorządach, często takich, gdzie baza podatkowa spada. Nie ma pomysłu na ten samorząd i tam ludzie odkrywają to na nowo – mówił. I ostrzegał, że nadchodzą jeszcze trudniejsze czasy, które znowu każą szukać oparcia we wspólnocie, a nie tylko w rynku.