Reforma WPR. Co dalej z europejskim modelem rolnictwa?

Propozycja Komisji Europejskiej na lata 2028–2034 przewiduje budżet WPR w wysokości 300 mld euro, wobec 387 mld w obecnym okresie. Po uwzględnieniu inflacji to aż 30% realnego spadku.

Dotychczas WPR była symbolem solidarności – największą i najdroższą polityką wspólnoty. Teraz staje się jednym z wielu elementów megafunduszu obejmującego rolnictwo, spójność, rybołówstwo i rozwój regionalny. Krytycy ostrzegają: to już nie filar integracji, ale zwykły sektor budżetowy.

Od 1999 roku WPR opierała się na dwóch filarach: dopłatach bezpośrednich i rozwoju obszarów wiejskich. Reforma to zmienia. Jeden megafundusz o wartości 865 mld euro ma finansować wiele polityk naraz, a państwa członkowskie dostaną większą elastyczność w przesuwaniu środków.

Komisarz Christophe Hansen twierdzi, że „jedna polityka i jeden budżet” ułatwią reagowanie na potrzeby rolników. Jednak organizacje branżowe i część ministrów (m.in. Czech Marek Výborný) ostrzegają przed nierównowagą, utratą spójności i brakiem oceny skutków regulacji.

Nowa WPR przewiduje:

• 6% budżetu obowiązkowo dla młodych rolników (dziś 3%),
• bardziej restrykcyjną definicję „aktywnego rolnika”,
• limit dopłat – maksymalnie 100 tys. euro rocznie na gospodarstwo.

Brzmi sprawiedliwie, ale w praktyce może być odwrotnie. W Czechach limit obejmie 2 tys. gospodarstw odpowiedzialnych za 80% produkcji rolnej. Ograniczenia dla dużych podmiotów mogą oznaczać spadek konkurencyjności wobec światowych gigantów rolnictwa, którzy takich limitów nie mają.

Unia rezygnuje z obowiązkowych „zielonych warunków” (GAEC). Standardy środowiskowe mają być ustalane przez państwa członkowskie, a programy ekologiczne – dobrowolne i współfinansowane krajowo. To grozi fragmentacją polityki klimatycznej i osłabieniem rynku rolnictwa ekologicznego w biedniejszych państwach.

Deklaracje o strategicznej roli rolnictwa w bezpieczeństwie żywnościowym UE trudno pogodzić z faktem redukcji budżetu o 87 mld euro. Doświadczenia z pandemii i wojny w Ukrainie pokazały, że szybka reakcja wspólnotowa była kluczowa dla stabilizacji rynku. Czy w nowej, zdecentralizowanej strukturze państwa członkowskie będą w stanie i chciały reagować równie sprawnie?

Szczegółowe budżety krajowe mają być znane w najbliższych tygodniach. Reforma ma wejść w życie bez okresu przejściowego, co dodatkowo budzi niepokój. Europosłowie, organizacje rolnicze i rządy ostrzegają, że rozmowy będą należeć do najcięższych od czasu powstania WPR.

Reforma WPR może okazać się albo impulsem modernizacyjnym, albo początkiem osłabienia europejskiego rolnictwa. Z polityki solidarności może stać się polityką kompromisów krajowych, w której rolnicy stracą przewidywalność, a wspólny rynek – spójność.

Najbliższe miesiące negocjacji zdecydują, czy Unia Europejska wybierze drogę unowocześnienia i wzmocnienia sektora, czy też osłabi go w momencie, gdy światowe rolnictwo wchodzi w epokę transformacji klimatycznej i geopolitycznych wstrząsów.