Składka zdrowotna od PRL do Polskiego Ładu. Dlaczego wciąż budzi emocje?

W latach 90. XX wieku rozpoczęto kluczową dyskusję na temat finansowania systemu ochrony zdrowia w Polsce. Wówczas pracownicy ochrony zdrowia domagali się większych nakładów finansowych, podczas gdy aparat państwowy skłaniał się ku oszczędnościom.

„Dla społeczeństwa byłoby najlepiej, gdyby na tę dziedzinę państwo wydawało i więcej, i sensowniej” – zauważyła w 1993 roku red. Elżbieta Cichocka w "Gazecie Wyborczej". Propozycje reform były różnorodne, a jednym z pomysłów było powiązanie składki zdrowotnej z obniżeniem podatku dochodowego, co jednak uznano za zbyt kosztowne.

W 1996 roku przegłosowano ustawę o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym, która wprowadzała obowiązkową składkę zdrowotną w wysokości 10% przychodu. Były minister zdrowia Marek Balicki wspomina, że odliczanie składki zdrowotnej od podatku było jedynym akceptowalnym rozwiązaniem w tamtych realiach.

Część pieniędzy ze składki zdrowotnej popłynęła z sektora publicznego do sektora prywatnego. Odbyło się to przy niezwiększonych nakładach na system" – podkreślił były minister zdrowia Marek Balicki. Reforma ta miała swoje konsekwencje, w tym pogorszenie sytuacji wielu placówek szpitalnych.

Wiosną 1997 roku doszło do kompromisu, w wyniku którego wysokość składki na ubezpieczenie zdrowotne obniżono z 10% do 7,5% przychodu. Leszek Balcerowicz, ówczesny wicepremier i minister finansów, odegrał kluczową rolę w tej decyzji, argumentując, że proponowana reforma przewiduje jedynie gwałtowny przyrost kosztów bez pokazania efektów.

Nie można się zgadzać na coś, co przewiduje tylko gwałtowny przyrost kosztów, a nie pokazuje żadnych efektów – przekonywał Balcerowicz, nazywając reformę antyreformą. Wprowadzenie nowego systemu spowodowało wzrost liczby hospitalizacji oraz pojawienie się pojęć takich jak "limit" i "nadwykonanie".

W 2003 roku kasy chorych zastąpił NFZ, ale zasady dotyczące składek pozostały praktycznie te same. W 2010 roku Trybunał Konstytucyjny uznał za niekonstytucyjne przepisy dotyczące składek dla rolników, co doprowadziło do ich zmiany w 2012 roku.

„Zmiana dotknęła każdego, kto płacił składkę zdrowotną” – zaznaczył Łukasz Kozłowski, główny ekonomista Federacji Przedsiębiorców Polskich, odnosząc się do Polskiego Ładu, który wprowadził istotne zmiany w składce zdrowotnej od 2022 roku.

W kwietniu 2025 roku uchwalono obniżkę składki zdrowotnej dla przedsiębiorców. Minister finansów Andrzej Domański powiedział, że „rząd krok po kroku odwraca katastrofalne skutki Polskiego Ładu”. Jednak prezydent Andrzej Duda zawetował ustawę, uzasadniając decyzję wątpliwościami w zakresie sprawiedliwości społecznej.

Z eksperckich wyliczeń wynikało, że by udźwignąć reformę służby zdrowia, to znaczy wyznaczyć punkt zero, gdzie służba zdrowia jest oddłużona, trzeba przez 10 lat podnieść składkę zdrowotną do 10 proc. Inaczej system finansowy tego nie udźwignie – stwierdził Jacek Rybicki.

Według Konfederacji Lewiatan, reforma mogła przynieść przedsiębiorcom oszczędności sięgające kilkuset złotych miesięcznie. Szczególnie skorzystać mieli ci rozliczający się na zasadach ogólnych z rocznym dochodem poniżej 120 tys. zł. Nowe przepisy zakładały dwuelementową podstawę składki: ryczałtową do pewnego poziomu i procentową od nadwyżki.

Byliśmy za tym, żeby tę ustawę prezydent podpisał, bo uważamy, że to był pierwszy krok w stronę uporządkowania systemu (...) Uważamy, że w tym samym momencie należałoby zacząć dyskusję o tym, jak to finansowanie (ochrony zdrowia - red.) uporządkować, żeby je zwiększyć - skomentowała Konfederacja Lewiatan .

Ochrona zdrowia w Polsce nadal opiera się głównie na składkach zdrowotnych. W projekcie planu NFZ na 2025 rok założono, że wpływy ze składek wyniosą ponad 173,1 mld zł, co stanowi 87,5% ogólnej sumy przychodów. Jednakże ekonomiści alarmują, że realne nakłady na zdrowie mogą nie wzrastać w odpowiednim tempie.

Według prezesa Instytutu Finansów Publicznych Sławomira Dudka, w 2024 roku luka finansowa NFZ przebiła 30 mld zł, co stanowi poważne wyzwanie dla przyszłości systemu ochrony zdrowia w Polsce. Eksperci podkreślają, że dalsze obniżki składki zdrowotnej mogą pogłębić kryzys finansowy w sektorze zdrowotnym.