Zbucz: Ponad 1000-letnie średniowieczne grodzisko na Podlasiu!

Zbucz to wieś położona w powiecie hajnowskim, w gminie Czyże tuż obok drogi wojewódzkiej nr 689 na trasie Bielsk Podlaski - Hajnówka. Nazwa Zbucz prawdopodobnie pochodzi od nazwiska Zbucki - jednego z trzech gospodarzy zamieszkujących te tereny. Według relacji mieszkańców, może też wywodzić się od lasu bukowego, który w tych okolicach występował.

Według pierwszego spisu wsi z 1556 roku, Zbucz stanowił centrum wójtostwa i obejmował swoim zasięgiem cztery miejscowości ( Zbucz oraz Berezowo, Morze, Mochnate). Zgodnie z mapą z 1795 roku Zbucz był wsią królewską województwa podlaskiego, w leśnictwie bielskim.

W pobliżu wsi znajduje się grodzisko, które jest najstarszym obiektem tego typu w międzyrzeczu górnej Narwi i środkowego Bugu. Daty dendrochronologiczne uzyskane z belek znajdujących się pod wałem wskazują, że grodzisko powstało po 890 roku lub pod koniec wieku IX, a ceramika znaleziona za fosą pochodziła z X lub XI wieku.

Z końcem XIX wieku kurhany rozkopał archeolog amator, profesor Józef Jaroszewicz. Podczas prac znalazł kilkanaście szkieletów ludzkich, a także żelazny topór oraz ozdoby wykonane z miedzi i brązu. W 2004r. przeprowadzono na grodzisku archeologiczne badania wykopaliskowe. W ich świetle możemy stwierdzić, że gród nie był trwale użytkowany, a mógł pełnić pełnić funkcję ceremonialną i kultową (mają świadczyć o tym pozostałości grobu ciałopalnego przy którym znaleziono wykonaną z brązu bransoletę). Mógł być też traktowany jako miejsce schronienia okolicznej ludności podczas wrogich najazdów. Zdaniem archeologów w pobliżu grodu, wzdłuż niewielkiego strumienia rozciągała się osada. Gród funkcjonował krótko, był zniszczony przez pożar. Od momentu opuszczenia osady do ponownego zasiedlenia tych terenów minęło 300 lat.

Grodzisko przez miejscowych jest nazywane "okopem". Składa się ono się z wału ziemnego o wysokości od 1 do 3,5 m i szerokości do 10 m, otaczającego płaski dziedziniec o średnicy między 80 a 90 metrów. Na szczycie wałów znajdował się pierwotnie płot z drewnianych bali. W okresie późnośredniowiecznym w nasypie znajdował się cmentarz.

• Festyn archeologiczny w Milewszczyźnie. Przyjechały takie tłumy, że na parkingu brakowało miejsc
• Cmentarzysko Jaćwingów. Szurpiły. Tu pochowano ważnego wojownika

W pobliżu grodziska znajduje się ok. 0,5 ha cmentarzysko z grobami o obstawach kamiennych i kurhanami. Odnaleziono w nich krzyżyki, kabłączki, przęśliki, szklane ozdoby, noże, ceramikę . Cmentarz był użytkowany około 200 lat później niż gród. Jest to jedno z najlepiej zachowanych cmentarzysk wczesnośredniowiecznych. Zwyczaj chowania zmarłych pod kurhanami utożsamia się z ludami wschodniosłowiańskimi, a groby z obstawami kamiennymi z Mazowszanami.

"Istnienie tych dwóch rodzajów pochówków na jednym cmentarzysku, może być świadectwem przyjaznych stosunków panujących pomiędzy tymi dwoma grupami ludności lub też wskazuje na ciągłość osadniczą pomiędzy przybyłymi na te ziemie w XI i XII w. osadnikami ze wschodu i z zachodu." pisze w swoim "Przewodniku archeologicznym" Dariusz Krasnodębski.

Od kilkunastu lat w Zbuczu w ramach Europejskich Dni Dziedzictwa odbywają się festyny archeologiczne, podczas których odbywają się rekonstrukcje średniowiecznych bitew. Organizatorem od wielu lat jest gmina Czyże.

We wsi kilkanaście lat temu rozpoczęto budowę świątyni w celu upamiętnienia prawosławnych męczenników podlaskich, wśród których pięciu było mieszkańcami Zbucza. Kamień węgielny pod budowę świątyni został poświęcony 27 maja 2012 r. przez metropolitę warszawskiego i całej Polski Sawę. Podstawowe prace budowlane trwały cztery lata. 29 maja 2016 r. metropolita Sawa dokonał konsekracji cerkwi; w tym czasie świątynia nie była jeszcze wyposażona w ikonostas.

Zarówno przez cmentarzysko, jak też przez grodzisko prowadzi "Edukacyjna Ścieżka Archeologiczna". Ścieżka ta wiedzie przez najważniejsze stanowiska archeologiczne znajdujące się na terenie gminy Czyże.