"W komórce mamy całe swoje życie". 15 lipca Dzień bez Telefonu Komórkowego. O uzależnieniu i jego skutkach rozmawiamy z psycholożką
Dlaczego tak trudno jest nam się rozstać z tym telefonem nawet na jeden dzień i co psychologicznie kryje się za tym właśnie przywiązaniem?
Myślę sobie, że przyczyn jest bardzo dużo. Technologia poszła tak mocno do przodu, że w telefonie mamy całe swoje życie. Social media częściowo zaspokajają albo nierzadko też zastępują nasze kontakty z innymi osobami. Za pomocą smartfona możemy też popracować, będąc w dowolnym miejscu, bo mamy dostęp do maila czy do innych aplikacji, które służą wykonywaniu naszych obowiązków zawodowych. Myślę sobie, że ta wszechstronność powoduje, że stajemy się od niego uzależnieni na wielu płaszczyznach. W jednym miejscu możemy zaspokajać bardzo duży procent swoich potrzeb. Jednocześnie jednak staje się to problemem, ponieważ ta wielopłaszczyznowość powoduje, że nie wyobrażamy sobie żyć bez telefonu, bo przecież w tak łatwy sposób mamy dostęp do wszystkiego, czego potrzebujemy.
Jakie skutki dla zdrowia psychicznego może mieć nadmierne korzystanie z telefonu?
Jeżeli chodzi o konsekwencje czysto emocjonalne, to myślę sobie, że długoterminowe korzystanie z telefonu powoduje, że jesteśmy często bardziej bierni, a mniej aktywni. Wcale nie musimy się poruszać, możemy przyjąć wygodną pozycję ciała, siedząc na kanapie, na krześle albo gdziekolwiek i spokojnie skrolować czy robić inne rzeczy na telefonie. Pierwszy sygnał, że korzystanie ze smartfona staje się niebezpieczne, to wycofanie się z realnego życia, z realnych kontaktów z innymi, z wykonywania różnych aktywności, które zwykliśmy dotychczas wykonywać. To wszystko zastępuje smartfon. Korzystanie z telefonu może tworzyć też szereg automatyzmów, czyli reakcji, które są zupełnie niekontrolowane, czyli np. włączenie danej aplikacji czy chwycenie telefonu. Często ludzie, którzy pracują online, spędzając czas przed komputerem, starają się skupić na danej pracy, ale w międzyczasie mnóstwo razy się rozpraszają, chwytając smartfon odruchowo.
A jakie są objawy "odstawienia"?
W momencie, kiedy na przykład zapominamy telefonu, wychodząc z domu lub z jakichś względów nie możemy z niego korzystać, to bardzo często towarzyszy temu uczucie dużego niepokoju, lęku, który niesie za sobą szereg innych, szeroko rozumianych, konsekwencji, takich jak na przykład rozdrażnienie. Wówczas czujemy się niekomfortowo, wzrasta reaktywność i nadmiarowe reagowanie na trudne sytuacje. Z odstawieniem związane jest też skupienie na tym, czego nie możemy mieć i z czego nie możemy korzystać w aktualnym czasie, a czego bardzo potrzebujemy. Zaczynamy myśleć o tym, że chętnie użytkowalibyśmy telefon i, pomimo tego, że jest milion innych alternatywnych aktywności, my - z racji uzależnienia - nie jesteśmy nimi zupełnie zainteresowani.
Jak nauczyć dzieci i nastolatków zdrowego korzystania z technologii, aby uniknąć jej negatywnego wpływu na koncentrację, edukację czy funkcje poznawcze?
Każdy rodzic powinien zacząć od przyjrzenia się sobie. Dzieci uczą się głównie przez modelowanie, nie przez słowa czy wykłady. Jeśli dorastają w środowisku, gdzie widzą, że rodzice stale korzystają z telefonu, traktują to jako coś naturalnego i atrakcyjnego. Dynamiczne, kolorowe obrazy przyciągają uwagę dzieci od najmłodszych lat - i to nie dzieje się przypadkiem. Dlatego tak ważne jest, aby rodzic sam potrafił rozsądnie dawkować czas spędzany przed ekranem. To pierwszy krok do budowania zdrowej relacji z technologią - również u dzieci. Jeśli mama lub tata chcą uchronić dziecko przed uzależnieniem, ale sami są "przyklejeni" do telefonu, wysyłają dziecku bardzo niespójny komunikat. Kolejnym kluczowym elementem jest świadoma kontrola. Rodzic powinien wiedzieć, co dziecko robi w sieci, ile czasu spędza przed ekranem, do czego wykorzystuje telefon - i czy ta aktywność rzeczywiście mu służy. Ważna jest też decyzja o tym, kiedy dziecko powinno dostać swój pierwszy smartfon. Nie polecałabym kierować się wyłącznie tym, co robią inni rodzice. To powinna być indywidualna decyzja, oparta na obserwacji dziecka - jego dojrzałości, potrzeb i możliwości. Jeśli mamy do czynienia z dzieckiem wycofanym społecznie, z trudnościami w relacjach rówieśniczych, to wprowadzenie telefonu może stać się formą ucieczki od realnego świata - a nie wsparciem.
