Christine de Pizan. Kobieta, która odważyła się mówić głośno w średniowieczu

Dzieciństwo i rodzina Christine de Pizan

Christine de Pizan przyszła na świat we wrześniu 1364 roku w Wenecji jako córka Tommaso di Benvenuto da Pizzano – wybitnego uczonego, lekarza, astrologa i doradcy Republiki Weneckiej. Jej ojciec szybko został powołany na dwór Karola V Mądrego we Francji, gdzie objął funkcję królewskiego astrologa i lekarza.

Christine dorastała więc w otoczeniu intelektualnej elity, mając dostęp do edukacji, jakiej nie miała większość kobiet jej epoki. Już jako dziecko opanowała łacinę i prawdopodobnie znała podstawy greki, co pozwoliło jej poznawać dzieła klasyków antycznych i humanistów włoskich. W wieku 15 lat została wydana za Etienne’a du Castel, notariusza i sekretarza królewskiego.

Małżeństwo to przyniosło jej troje dzieci i poczucie stabilizacji, które jednak nie trwało długo – w 1387 roku zmarł jej ojciec, a dwa lata później, w 1389 roku, śmierć zabrała także męża. Christine, mając zaledwie 25 lat, została wdową z trójką dzieci oraz matką i bratanicą na utrzymaniu.

Początki kariery literackiej

Po śmierci męża, Christine stanęła wobec poważnych problemów materialnych. W średniowieczu kobiety w jej sytuacji najczęściej wychodziły ponownie za mąż, jednak ona wybrała inną drogę – postanowiła samodzielnie utrzymać rodzinę, sięgając po pióro.

Już wcześniej pisała poezje i ballady, które zyskały uznanie na francuskim dworze. Teraz jednak pisanie stało się jej zawodem i źródłem dochodu. Była pierwszą kobietą w Europie, która utrzymywała się z pracy literackiej.

Christine pisała nie tylko poezje, ale także traktaty moralne, filozoficzne i polityczne, a jej twórczość szybko zyskała popularność wśród arystokracji. Współpracowała z najważniejszymi mecenasami epoki, m.in. z księciem Burgundii Filipem Śmiałym, jego synem Janem bez Trwogi oraz księciem Orleanu Ludwikiem I.

Najważniejsze dzieła i tematyka

Christine de Pizan pozostawiła po sobie ponad 40 dzieł, w tym poezje, traktaty polityczne, biografie i utwory moralizatorskie. Jej najważniejsze książki to "Księga o Mieście Pań" (Livre de la Cité des Dames, 1404–1407) oraz "Skarbiec Miasta Pań" (Le Livre des Trois Vertus, 1405).

W "Księdze o Mieście Pań" autorka tworzy alegoryczne miasto zbudowane przez kobiety i dla kobiet, w którym przedstawia żywoty wybitnych przedstawicielek różnych epok – od biblijnych po współczesne jej czasy. W tej utopijnej wizji, kobiety są zdolne do wielkich czynów, mają cnoty i rozum, a ich miejsce w społeczeństwie powinno być równe mężczyznom.

W "Skarbcu Miasta Pań" Christine daje praktyczne rady kobietom wszystkich stanów, podkreślając wartość edukacji, pracy i niezależności. Jej twórczość obejmuje także "List do Boga Miłości" (Epistre au Dieu d’Amour, 1399), będący pierwszym otwartym protestem przeciwko mizoginii w literaturze, oraz "List o wojnie domowej" (Epistre sur le prison de monseigneur de Bourbon, 1410), w którym komentuje polityczne konflikty swojej epoki.

Walka z mizoginią i obrona kobiet

Christine de Pizan jako jedna z pierwszych publicznie wystąpiła przeciwko mizoginii, czyli uprzedzeniom i pogardzie wobec kobiet, powszechnym w średniowiecznej literaturze i filozofii.

Najgłośniejszym przykładem jej walki była polemika z autorem "Powieści o Róży" (Roman de la Rose), Jeanem de Meun, który w swoim dziele przedstawiał kobiety jako istoty niemoralne i płytkie. Christine napisała wtedy "List do Boga Miłości", w którym otwarcie skrytykowała takie poglądy i rozpoczęła publiczną debatę na temat statusu kobiet. Uważała, że niższa pozycja kobiet nie jest wynikiem natury, lecz kulturowych uprzedzeń i braku edukacji.

W "Księdze o Mieście Pań" pisała: "Kobiety, tak jak mężczyźni, są obdarzone cnotami, zdolne do pracy twórczej i dokonywania wielkich czynów". Jej argumenty były poparte przykładami kobiet z historii, które osiągnęły sukcesy w nauce, polityce czy sztuce.

Życie osobiste i codzienność

Christine de Pizan prowadziła życie pełne wyzwań. Po śmierci męża musiała walczyć o prawa do spadku i majątku, a także o możliwość wychowywania dzieci. Utrzymywała rodzinę, matkę i niezamężną bratanicę, co opisała w jednym z listów: "Ja równa się trzy razy dwa", podkreślając, że odpowiada za sześć osób.

Swoją determinacją i pracowitością zyskała szacunek nie tylko wśród kobiet, ale i mężczyzn. Z czasem jej córka wstąpiła do klasztoru dominikanek w Poissy, a syn został urzędnikiem królewskim. Christine do końca życia pozostała niezależna, nie wyszła ponownie za mąż i nie związała się z żadnym mecenasem na stałe. Ostatnie lata spędziła w Poissy, gdzie zmarła około 1430 roku.

Christine de Pizan jako prekursorka feminizmu

Twórczość Christine de Pizan była przełomowa nie tylko ze względu na formę i tematykę, ale także na jej wpływ na przyszłe pokolenia kobiet. Już w średniowieczu domagała się prawa kobiet do edukacji, udziału w życiu publicznym i szacunku ze strony mężczyzn. Jej dzieła stały się inspiracją dla kolejnych pokoleń pisarek, filozofek i działaczek na rzecz równości płci.

Współcześni badacze uznają ją za jedną z pierwszych feministek w historii, choć sama Christine nie używała tego pojęcia. Jej głos był ważny w tzw. "querelle des femmes" – wielowiekowej debacie o miejscu kobiet w społeczeństwie, którą uczyniła publiczną i laicką. W jej tekstach można znaleźć postulaty równości moralnej i intelektualnej płci, a także przekonanie, że kobiety mogą być autorkami, władczyniami, uczonymi i artystkami.

Wpływ na literaturę i kulturę

Christine de Pizan była pionierką pisarstwa kobiecego w Europie. Jej dzieła czytano i kopiowano przez stulecia, a "Księga o Mieście Pań" zachowała się w pięciu bogato iluminowanych rękopisach, które powstały pod jej osobistym nadzorem.

Jej książki były czytane przez arystokrację i dwory królewskie, a rady zawarte w "Skarbcu Miasta Pań" wykorzystywano aż do XVI wieku. Christine była także komentatorką polityczną i moralistką, która nie bała się zabierać głosu w sprawach publicznych.

Jej twórczość stanowiła wzór dla późniejszych autorek, takich jak Olympe de Gouges czy Mary Wollstonecraft, a jej postać jest dziś symbolem kobiecej siły i niezależności. Współczesne badania podkreślają jej rolę jako jednej z najważniejszych intelektualistek średniowiecza.

W "Księdze o Mieście Pań" pisała: "Kobiety powinny błogosławić i wychwalać Boga, za to, że złożył skarb ich dusz w kobiecym ciele". W innym miejscu podkreślała: "Trudniejsza pozycja kobiet nie była naturalna, a była uwarunkowana kulturowo". Jej słowa są dowodem na to, że już w średniowieczu można było myśleć o równości płci i walczyć o prawa kobiet.