Cytadela Warszawska. Tu carowie torturowali i zabijali Polaków

Cytadela Warszawska powstała w latach 1832–1834 na polecenie cara Mikołaja I jako bezpośrednia odpowiedź na powstanie listopadowe. Jej zadaniem było nie tylko wzmocnienie rosyjskiej kontroli nad Warszawą, ale też zastraszenie mieszkańców i stłumienie wszelkich przejawów polskiego ruchu niepodległościowego. Projekt twierdzy opracował generał major Iwan Dehn, specjalista od fortyfikacji, który nadał jej kształt pięcioboku, przylegającego do skarpy wiślanej.

Budowa Cytadeli wiązała się z ogromnymi kosztami – ponad 11 milionów rubli srebrnych, które obciążyły Warszawę i skarb Królestwa Polskiego, stanowiąc dodatkową karę za zryw listopadowy.

Na potrzeby inwestycji zrównano z ziemią malowniczą dzielnicę willową na Żoliborzu oraz koszary Gwardii Koronnej Pieszej, a mieszkańców wysiedlono. W obrębie murów Cytadeli znalazły się zarówno dawne budynki, jak i nowe obiekty: koszary, magazyny, prochownie, cerkiew garnizonowa, a także podziemna prochownia i arsenał.

Cytadela Warszawska to przykład XIX-wiecznej architektury militarnej o ogromnej skali. Jej mury o długości 2680 metrów otaczały powierzchnię ponad 10 hektarów, a cały kompleks zajmował aż 67 hektarów.

Twierdza była otoczona głęboką, suchą fosą i esplanadą – pustą przestrzenią mającą utrudnić podejście nieprzyjaciela. W kolejnych dekadach system umocnień rozbudowano o pięć fortów zewnętrznych, które miały zwiększyć pole ostrzału i utrudnić zdobycie Cytadeli.

Wewnątrz znajdowały się liczne budynki o różnorodnych funkcjach: koszary dla żołnierzy, magazyny amunicji, stajnie, mieszkania dla oficerów i budynki administracyjne. Szczególną uwagę zwraca X Pawilon – więzienie śledcze, które odegrało kluczową rolę w historii polskiego ruchu niepodległościowego.

Od samego początku Cytadela pełniła funkcję nie tylko wojskową, ale przede wszystkim represyjną. Stała się miejscem przetrzymywania i torturowania polskich patriotów, członków Rządu Narodowego, rewolucjonistów i działaczy niepodległościowych.

W X Pawilonie więzieni byli m.in. Romuald Traugutt, Józef Piłsudski, Roman Dmowski i wielu innych. To tu zapadały wyroki śmierci, tu wykonywano egzekucje, a przesłuchania prowadziła słynna Komisja Śledcza.

Cytadela była świadkiem dramatycznych wydarzeń, takich jak represje po powstaniu styczniowym, działalność polskich socjalistów i konspiratorów, a także walki o niepodległość w okresie międzywojennym. W czasie I wojny światowej twierdza znalazła się pod kontrolą niemiecką, a po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku przeszła w ręce Wojska Polskiego. W okresie międzywojennym nadal służyła jako więzienie polityczne, a w czasie II wojny światowej była wykorzystywana przez okupanta niemieckiego.

Po II wojnie światowej Cytadela utraciła swoje militarne znaczenie. Stała się miejscem pamięci narodowej i muzealną przestrzenią.

Dziś na jej terenie mieszczą się m.in. Muzeum X Pawilonu, Muzeum Wojska Polskiego, Muzeum Katyńskie oraz nowo otwarte Muzeum Historii Polski. Zwiedzający mogą zobaczyć autentyczne cele więzienne, ekspozycje poświęcone polskim walkom o niepodległość i bogatą kolekcję militariów.

Cytadela Warszawska to także przestrzeń rekreacyjna i edukacyjna. Jej monumentalna architektura, grube mury, bastiony i wieże strażnicze przyciągają miłośników historii, architektury i militariów. Miejsce to jest dostępne dla zwiedzających przez cały rok, a liczne wystawy i wydarzenia kulturalne sprawiają, że Cytadela żyje nie tylko przeszłością, ale także teraźniejszością.